TIẾNG HÁN CỔ

với ông đồ

ĐỖ CHIÊU ĐỨC

CHS Phan Thanh Giản

Nguyên GS Trung Học Tân Hưng (Cái Răng)

Nguyên Giảng Viên Hán Văn ĐH KHXHNV (SG)

__________________________________________________________________________

Cuối năm mời đọc một bài thơ Xuân : 

                              KÝ LÝ ĐÃM NGUYÊN TÍCH 

  寄李儋元錫             KÝ LÝ ĐÃM NGUYÊN TÍCH

去年花裡逢君別,             Khứ niên hoa lý phùng quân biệt,    

今日花開又一年。          Kim nhựt hoa khai hựu nhất niên.
世事茫茫難自料，          Thế sự mang mang nan tự liệu,

春愁黯黯獨成眠。          Xuân sầu ảm ảm độc thành miên.

身多疾病思田里，          Thân đa tật bệnh tư điền lý,

邑有流亡愧俸錢。          Ấp hữu lưu vong quý bổng tiền.
聞道欲來相問訊，          Văn đạo dục lai tương vấn tín,

西樓望月幾回圓。          Tây lầu vọng nguyệt kỷ hồi viên !

             韋應物                                    Vi Ứng Vật

       
*CHÚ THÍCH :

   -  LÝ ĐÃM NGUYÊN TÍCH : là bạn của Vi Ứng Vật, Họ LÝ tên ĐÃM, tự là Nguyên Tích, đang giữ chức Điện Trung Thị Ngự Sử ở Trường an.

   - Mang Mang : là Mờ mịt, mông lung.

   - Ảm Ảm : là Vẻ sầu thương buồn bã.

   - Điền Lý 田里 : Điền là Ruộng, Lý là Làng. Ruộng Làng ở đây chỉ Quê Hương, Xứ sở.

   - Ấp : ở đây chỉ cái địa phận cai quản của quan chức địa phương.

   - Lưu Vong : là Những người lưu lạc vì loạn lạc đói kém.

    - Quỹ : là Tàm Quỹ, là Thẹn thùng, là Lấy làm thẹn về việc gì đó ...

   - Quý Bổng Tiền : Thẹn vì lãnh lương bổng mà làm không được việc.

   - Văn Đạo : Nghe nói rằng ...

*NGHĨA BÀI THƠ :

                         Gởi cho Lý Đãm Nguyên Tích

          Năm ngoái khi gặp anh rồi thì lại phải chia tay. Ngày hôm nay hoa lại nở mới biết rằng đã lại qua một năm nữa rồi ! Chuyện đời mờ mịt không biết đâu mà liệu định cho được. Mùa xuân buồn bã ta ngủ đi một mình trong sầu thương áo não. Tấm thân già nua nhiều bệnh tật lại luôn tưởng nhớ đến quê hương. Trong thôn ấp có nhiều người lưu vong lại càng cảm thấy thẹn thùng vì hưởng bổng lộc mà làm quan không trọn. Nghe nói bạn muốn đến đây để thăm hỏi nhau, nên ta lên lầu tây mà trông ngóng mãi suốt mấy con trăng tròn rồi !( Không biết tới chừng nào mới gặp được bạn đây ?!).

         Câu " Ấp hữu lưu vong quỹ bổng tiền 邑有流亡愧俸錢 " Vi Ứng Vật được khen là ông quan thanh liêm, có lương tâm, tự thẹn vì không làm tròn bổn phận của một quan phụ mẫu, để cho dân chúng phải sống lưu vong lang thang mà mình vẫn hưởng đầy đủ bổng lộc của triều đình, không như những tham quan của thời buổi ngày nay, dân chết mặc dân, chỉ lo cho mình vinh thân phì gia là trên hết ! Vi Ứng Vật lại buồn vì già nua bệnh tật và nhớ quê nữa.

         Làm quan xa nhà đã buồn rầu áo não là thế, huống hồ với thân phận lưu vong tha phương cầu thực như chúng ta hiện nay, gởi thân nơi xứ lạ quê người, có về lại làng quê thì cũng không tìm đâu ra người xưa cảnh cũ ! Quê hương thì vẫn còn là quê hương, tỉnh thành vẫn là tỉnh thành, làng quê thì vẫn là làng quê, nhưng tất cả đều như xa lạ, ngỡ ngàng ... đâu rồi những tháng ngày qua với người xưa cảnh cũ !!!

*DIỄN NÔM :

     Chia tay năm trước mùa hoa thắm,

                    Hoa nở năm nay lại một năm.

                    Mờ mịt chuyện đời khôn định liệu, 

                    Ngổn ngang thế sự khó đi nằm.

                    Thân nhiều bệnh tật mơ quê cũ,

                    Ấp lắm lưu vong thẹn chẳng chăm.

                    Nghe bạn đến thăm mừng xiết kể,

                    Lầu tây trông ngóng biết bao rằm !

  Lục bát :

                    Mùa hoa năm trước chia tay

                   Nay hoa lại nở cho dài một năm.

                   Chuyện đời mờ mịt xa xăm,

                   Sầu xuân khó ngủ buồn nằm riêng ta.

                   Thân nhiều tật bệnh la đà,

                   Dân lưu vong mãi lòng ta thẹn thầm.

                   Nghe tin bạn đến viếng thăm,

                   Lầu tây ngóng đợi mấy rằm trăng qua !

                                                                                  Đỗ Chiêu Đức

             Sơn cùng thuỷ tận nghi vô lộ,         山窮水盡疑無路，

             Liễu ám hoa minh hựu nhất thôn !  柳暗花明又一村！

Có nghĩa :

     Núi đã cùng, nước đã tận, ngỡ là đã cùng đường rồi, không ngờ phía trước lại có ... Liễu xanh om hoa rực rỡ lại đưa ta đến một thôn làng khác nữa !

     Câu nầy còn dùng để chỉ : Những việc tưởng đâu đã hết hi vọng rồi, nào ngờ lại mở ra được hướng giải quyết mới còn tốt hơn là cơ hội cũ nữa ! Ta hay đọc thấy câu nầy trong  các truyện xưa, nhất là trong các truyện võ hiệp kỳ tình Trung Hoa :

                 Non cùng nước cạn ngờ vô lối,

                 Liễu biếc hoa hương lại một thôn !

     Thực ra đó là 2 câu Thực trong bài Du Sơn Tây Thôn của Lục Du đời Tống. Hai câu thơ đó nguyên là :

        山重水復疑無路， Sơn trùng thuỷ phục nghi vô lộ,        

        柳暗花明又一村。 Liễu ám hoa minh hựu nhất thôn.          

       Nhưng trong THIÊN GIA THI 千家詩 đã chép sai  " Sơn Trùng Thủy Phục 山重水復 " thành " Sơn Cùng Thủy Tận 山窮水盡 " là câu nói quen miệng của dân gian. Hai cách nói nầy khác nhau rất xa, nếu ta phân tích theo văn chương, còn đối với giới bình dân thì cho là " Ý nghĩa của NÓ cũng tương đương với nhau " mà thôi !

     * SƠN TRÙNG THUỶ PHỤC 山 重 水 復 : SƠN TRÙNG là Núi trùng trùng điệp điệp, hết núi nầy đến núi khác, nên ở xa nhìn thì thấy toàn núi là núi. THỦY PHỤC là Hết dòng nước nầy đến dòng nước khác, nên nhìn thấy toàn nước là nước.

        Vì NÚI và NƯỚC trùng phục ở trước mặt, cho nên mới NGHI VÔ LỘ 疑 無 路 : là " Ngỡ là đã hết đường đi rồi ". Nên mở ra câu sau rất thú vị không ngờ là :

         Liễu ám hoa minh hựu nhất thôn !  柳暗花明又一村！

  Còn nếu là ...

     * SƠN CÙNG THỦY TẬN 山窮水盡 : là Núi đã Cùng đường rồi, Nước cũng đã tận cùng rồi, là ở nơi Cuối Đất Cùng Trời rồi, thì đâu có NGHI VÔ LỘ nữa, mà là CHUNG VÔ LỘ 終無路 là Rốt cuộc đã " Hết Đường Đi Thật rồi !" thì làm sao còn có câu sau là : Liễu ám hoa minh hựu nhất thôn  柳暗花明又一村 cho được !

        Bây giờ thì ta hãy đọc toàn bài thơ của bài Du Sơn Tây Thôn này nhé :

    遊 山 西 村                     Du Sơn Tây Thôn

莫 笑 農 家 臘 酒 渾，    Mạc tiếu nông gia lạp tửu hồn,            

豐 年 留 客 足 雞 豚。    Phong niên lưu khách túc kê đồn      

山 重 水 復 疑 無 路，    Sơn trùng thuỷ phúc nghi vô lộ        

柳 暗 花 明 又 一 村。    Liễu ám hoa minh hựu nhất thôn         

簫 鼓 追 隨 春 社 近，    Tiêu cổ truy tuỳ xuân xã cận   

衣 冠 簡 樸 古 風 存。    Y quan giản phác cổ phong tồn           

從 今 若 許 閑 乘 月，    Tòng kim nhược hứa nhàn thừa nguyệt         

拄 杖 無 時 夜 叩 門。    Trụ trượng vô thì dạ khấu môn.          

                    陸 游                                      Lục Du

        CHÚ THÍCH :           

    * LẠP TỬU : Lạp là Tháng Mười Hai Âm Lịch, ta đọc trại thành Thánh CHẠP, nên Lạp Tửu là rượu của tháng Chạp, rượu được ủ để uống vào dịp Tết Âm Lịch.

    * PHONG NIÊN 豐 年 : là Năm Được Mùa.

    * KÊ ĐỒN : Kê là Gà, Đồn là Heo.

    * XUÂN Xà春 社 : là Ngày Mậu Nhựt thứ 5 sau tiết Lập Xuân làm ngày XUÂN Xà để cúng tế Thần Làng, như ta cúng Đình Làng vậy, để cầu cho sang năm lại được trúng mùa. Vì thế mà có thổi tiêu đánh trống ...

     * 從 今 若 許 閑 乘 月 Tòng kim nhược hứa nhàn thừa nguyệt : là Từ nay về sau nếu như có rảnh rổi thì hay thừa lúc trăng sáng ...

     * 拄 杖 無 時 夜 叩 門 Trụ trượng vô thì dạ khấu môn : là Hãy chống gậy mà đến gỏ cửa nhà ta bất cứ lúc nào trong đêm ( cũng hổng sao !). VÔ THÌ : là Bất cứ lúc nào.

NGHĨA BÀI THƠ : 

                         Dạo Chơi Thôn Xóm Núi Tây

          Xin đừng cười chê thứ rượu tế lễ không được trong của nhà nông trong tháng Chạp. Năm nay được mùa, nên giữ khách lại, đủ cả heo gà để đãi khách. Đừng vì núi liền với núi sông liền với sông mà ngỡ rằng đã không còn đường để đi tới, vì thấp thoáng trong bóng râm rặng liễu và khóm hoa tươi đẹp rực rỡ phía trước sẽ lại mở ra một thôn làng mới. Trống tiêu như giục giã vì ngày tế lễ đầu xuân đang gần kề. Áo mũ giản dị nhưng vẫn theo tục lệ cũ còn giữ lại. Từ nay về sau nếu như có rảnh rổi thì cứ thừa lúc trăng sáng ... Hãy chống gậy mà đến gỏ cửa nhà ta bất cứ lúc nào trong đêm ( cũng hổng sao, vì ta luôn luôn sẵn sàng đón tiếp ! )

        Đây là cảnh nông dân ăn Tết ở Tây Thôn là một làng miền núi của một năm được mùa, chất phác chân thật mà nhiệt tình của đời sống thôn dã sau một năm cày sâu cuốc bẫm.

            DIỄN NÔM :

                       DẠO NÚI XÓM TÂY

                Thôn dã chớ cười rượu nhạt phèo,

                Cuối năm đãi khách sẵn gà heo.

                Núi liền sông nước ngờ vô lối,

                Liễu rũ đường hoa đến xóm nghèo.

                Tiêu trống rộn ràng Xuân Xã đến,

                Áo xiêm giản dị cổ phong theo.

                Từ nay nếu rảnh đêm trăng sáng,

                Gỏ cửa cùng vui gậy khẳng kheo.

 Lục bát :

                Chớ cười rượu lễ nhạt phèo,

                Được mùa đãi khách gà heo sẵn sàng.

                Non liền nước ngỡ hết đàng,

                Hoa chào liễu đón thôn làng lại sang.

                Trống tiêu xuân xã rộn ràng,

                Tục xưa áo mão nghiêm trang chỉnh tề.

                Từ nay trăng sáng đi về,

                Thăm nhau gỏ cửa chẳng nề đêm thâu.

                                                    Đỗ Chiêu Đức   

Lục Du 陸 游 (1125─1210), tự là Vụ Quan 務觀, hiệu là Phóng Ông 放翁, là nhà thơ rất nổi tiếng thời Nam Tống. Hoạn lộ thăng trầm, tình duyên trắc trở. Ông chủ trương kháng Kim đến cùng, chống đối lại với phái hòa Kim, vì thế mà bị bãi quan lúc mới có 42 tuổi, nên có nhiều bài thơ mang tâm trạng ưu thời mẫn thế như Đỗ Phủ hay tình cảm phóng túng lãng mạn như Lý Bạch. Ông có bài Từ "Vịnh Mai" rất sâu sắc, tỏ chí khí quật cường. Du Sơn Tây Thôn là một trong những bài thơ hay để đời của ông trong số 9300 bài vừa từ vừa thơ mà ông còn để lại.

                                                        Đỗ Chiêu Đức

DU SƠN TÂY THÔN

             Sơn cùng thuỷ tận nghi vô lộ,         山窮水盡疑無路，

             Liễu ám hoa minh hựu nhất thôn !  柳暗花明又一村！

Có nghĩa :

     Núi đã cùng, nước đã tận, ngỡ là đã cùng đường rồi, không ngờ phía trước lại có ... Liễu xanh om hoa rực rỡ lại đưa ta đến một thôn làng khác nữa !

     Câu nầy còn dùng để chỉ : Những việc tưởng đâu đã hết hi vọng rồi, nào ngờ lại mở ra được hướng giải quyết mới còn tốt hơn là cơ hội cũ nữa ! Ta hay đọc thấy câu nầy trong  các truyện xưa, nhất là trong các truyện võ hiệp kỳ tình Trung Hoa :

                 Non cùng nước cạn ngờ vô lối,

                 Liễu biếc hoa hương lại một thôn !

     Thực ra đó là 2 câu Thực trong bài Du Sơn Tây Thôn của Lục Du đời Tống. Hai câu thơ đó nguyên là :

        山重水復疑無路， Sơn trùng thuỷ phục nghi vô lộ,        

        柳暗花明又一村。 Liễu ám hoa minh hựu nhất thôn.          

       Nhưng trong THIÊN GIA THI 千家詩 đã chép sai  " Sơn Trùng Thủy Phục 山重水復 " thành " Sơn Cùng Thủy Tận 山窮水盡 " là câu nói quen miệng của dân gian. Hai cách nói nầy khác nhau rất xa, nếu ta phân tích theo văn chương, còn đối với giới bình dân thì cho là " Ý nghĩa của NÓ cũng tương đương với nhau " mà thôi !

     * SƠN TRÙNG THUỶ PHỤC 山 重 水 復 : SƠN TRÙNG là Núi trùng trùng điệp điệp, hết núi nầy đến núi khác, nên ở xa nhìn thì thấy toàn núi là núi. THỦY PHỤC là Hết dòng nước nầy đến dòng nước khác, nên nhìn thấy toàn nước là nước.

        Vì NÚI và NƯỚC trùng phục ở trước mặt, cho nên mới NGHI VÔ LỘ 疑 無 路 : là " Ngỡ là đã hết đường đi rồi ". Nên mở ra câu sau rất thú vị không ngờ là :

         Liễu ám hoa minh hựu nhất thôn !  柳暗花明又一村！

  Còn nếu là ...

     * SƠN CÙNG THỦY TẬN 山窮水盡 : là Núi đã Cùng đường rồi, Nước cũng đã tận cùng rồi, là ở nơi Cuối Đất Cùng Trời rồi, thì đâu có NGHI VÔ LỘ nữa, mà là CHUNG VÔ LỘ 終無路 là Rốt cuộc đã " Hết Đường Đi Thật rồi !" thì làm sao còn có câu sau là : Liễu ám hoa minh hựu nhất thôn  柳暗花明又一村 cho được !

        Bây giờ thì ta hãy đọc toàn bài thơ của bài Du Sơn Tây Thôn này nhé :

    遊 山 西 村                     Du Sơn Tây Thôn

莫 笑 農 家 臘 酒 渾，    Mạc tiếu nông gia lạp tửu hồn,            

豐 年 留 客 足 雞 豚。    Phong niên lưu khách túc kê đồn      

山 重 水 復 疑 無 路，    Sơn trùng thuỷ phúc nghi vô lộ        

柳 暗 花 明 又 一 村。    Liễu ám hoa minh hựu nhất thôn         

簫 鼓 追 隨 春 社 近，    Tiêu cổ truy tuỳ xuân xã cận   

衣 冠 簡 樸 古 風 存。    Y quan giản phác cổ phong tồn           

從 今 若 許 閑 乘 月，    Tòng kim nhược hứa nhàn thừa nguyệt         

拄 杖 無 時 夜 叩 門。    Trụ trượng vô thì dạ khấu môn.          

                    陸 游                                      Lục Du

CHÚ THÍCH :           

    * LẠP TỬU : Lạp là Tháng Mười Hai Âm Lịch, ta đọc trại thành Thánh CHẠP, nên Lạp Tửu là rượu của tháng Chạp, rượu được ủ để uống vào dịp Tết Âm Lịch.

    * PHONG NIÊN 豐 年 : là Năm Được Mùa.

    * KÊ ĐỒN : Kê là Gà, Đồn là Heo.

    * XUÂN Xà春 社 : là Ngày Mậu Nhựt thứ 5 sau tiết Lập Xuân làm ngày XUÂN Xà để cúng tế Thần Làng, như ta cúng Đình Làng vậy, để cầu cho sang năm lại được trúng mùa. Vì thế mà có thổi tiêu đánh trống ...

     * 從 今 若 許 閑 乘 月 Tòng kim nhược hứa nhàn thừa nguyệt : là Từ nay về sau nếu như có rảnh rổi thì hay thừa lúc trăng sáng ...

     * 拄 杖 無 時 夜 叩 門 Trụ trượng vô thì dạ khấu môn : là Hãy chống gậy mà đến gỏ cửa nhà ta bất cứ lúc nào trong đêm ( cũng hổng sao !). VÔ THÌ : là Bất cứ lúc nào.

NGHĨA BÀI THƠ : 

                         Dạo Chơi Thôn Xóm Núi Tây

          Xin đừng cười chê thứ rượu tế lễ không được trong của nhà nông trong tháng Chạp. Năm nay được mùa, nên giữ khách lại, đủ cả heo gà để đãi khách. Đừng vì núi liền với núi sông liền với sông mà ngỡ rằng đã không còn đường để đi tới, vì thấp thoáng trong bóng râm rặng liễu và khóm hoa tươi đẹp rực rỡ phía trước sẽ lại mở ra một thôn làng mới. Trống tiêu như giục giã vì ngày tế lễ đầu xuân đang gần kề. Áo mũ giản dị nhưng vẫn theo tục lệ cũ còn giữ lại. Từ nay về sau nếu như có rảnh rổi thì cứ thừa lúc trăng sáng ... Hãy chống gậy mà đến gỏ cửa nhà ta bất cứ lúc nào trong đêm ( cũng hổng sao, vì ta luôn luôn sẵn sàng đón tiếp ! )

        Đây là cảnh nông dân ăn Tết ở Tây Thôn là một làng miền núi của một năm được mùa, chất phác chân thật mà nhiệt tình của đời sống thôn dã sau một năm cày sâu cuốc bẫm.

DIỄN NÔM :

                       DẠO NÚI XÓM TÂY

                Thôn dã chớ cười rượu nhạt phèo,

                Cuối năm đãi khách sẵn gà heo.

                Núi liền sông nước ngờ vô lối,

                Liễu rũ đường hoa đến xóm nghèo.

                Tiêu trống rộn ràng Xuân Xã đến,

                Áo xiêm giản dị cổ phong theo.

                Từ nay nếu rảnh đêm trăng sáng,

                Gỏ cửa cùng vui gậy khẳng kheo.

 Lục bát :

                Chớ cười rượu lễ nhạt phèo,

                Được mùa đãi khách gà heo sẵn sàng.

                Non liền nước ngỡ hết đàng,

                Hoa chào liễu đón thôn làng lại sang.

                Trống tiêu xuân xã rộn ràng,

                Tục xưa áo mão nghiêm trang chỉnh tề.

                Từ nay trăng sáng đi về,

                Thăm nhau gỏ cửa chẳng nề đêm thâu.

                                                    Đỗ Chiêu Đức   

        Lục Du 陸 游 (1125─1210), tự là Vụ Quan 務觀, hiệu là Phóng Ông 放翁, là nhà thơ rất nổi tiếng thời Nam Tống. Hoạn lộ thăng trầm, tình duyên trắc trở. Ông chủ trương kháng Kim đến cùng, chống đối lại với phái hòa Kim, vì thế mà bị bãi quan lúc mới có 42 tuổi, nên có nhiều bài thơ mang tâm trạng ưu thời mẫn thế như Đỗ Phủ hay tình cảm phóng túng lãng mạn như Lý Bạch. Ông có bài Từ "Vịnh Mai" rất sâu sắc, tỏ chí khí quật cường. Du Sơn Tây Thôn là một trong những bài thơ hay để đời của ông trong số 9300 bài vừa từ vừa thơ mà ông còn để lại.

                                                        Đỗ Chiêu Đức

______________________________________________________________________________________________ 

         VÔ NGÔN THÔNG ( 無言通 ), 759?-826, là một vị Thiền sư Trung Quốc, đệ tử của Thiền sư nổi tiếng Bách Trượng Hoài Hải.

         Sư họ Trịnh 鄭, quê ở Quảng Châu 廣州, xuất gia tại chùa Song Lâm 雙林寺, Vụ Châu 務州. Tính tình sư điềm đạm ít nói, nhưng thông minh nên người đời gọi là Vô Ngôn Thông 無言通 (Cảnh Đức Truyền đăng lục ghi là Bất Ngôn Thông 不言通).  

        Một hôm, sư lễ Phật, có một thiền khách hỏi: "Toạ chủ lễ đó là ai?", sư thưa: "Là Phật." Khách liền chỉ tượng Phật hỏi: "Đây là Phật gì?", sư không trả lời được. Đến tối, sư y phục chỉnh tề đến lễ vị khách, vị này chỉ đến Mã Tổ. Sư lên đường đến Mã Đại sư nhưng nghe tin Tổ đã viên tịch bèn đến Bách Trượng. Nhân nghe Bách Trượng trả lời một vị tăng khác là " Nếu giữ bản tâm ta được tịnh không, thì mặt trời trí huệ tự nhiên sẽ chiếu đến " (tâm địa nhược không, huệ nhật tự chiếu 心地若空惠日自照) sư bỗng triệt ngộ ( giác ngộ một cách triệt đễ ). 

         Năm 820 ( Canh Tí ), niên hiệu Nguyên Hoà đời nhà Đường, Sư sang An Nam ở chùa Kiến Sơ làng Phù Đổng, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Ở đây mấy năm liền Sư chỉ quay mặt vào vách toạ thiền và không ai biết tông tích của Sư. Vị trụ trì nơi đây là Cảm Thành thầm biết Sư là Cao tăng đắc đạo nên hết sức kính trọng. Sắp sửa tịch, Sư gọi Cảm Thành đến đọc bài kệ này. Đọc xong Sư chắp tay viên tịch. Cảm Thành thiêu lấy hài cốt và xây tháp thờ trên núi Tiên Du. Sư thành lập phái thiền Vô Ngôn Thông, mất năm 826, và phái thiền của sư kéo dài được 17 thế hệ.

          Bài kệ có tên là THỊ TỊCH  示寂  là " Lời bày tỏ trước khi Viên tịch " thuộc Thiền phái VÔ NGÔN THÔNG ( không cần phải dùng lời mà thông suốt tất cả ). Nguyên văn như sau :

       示寂                                 THỊ TỊCH
一切諸法皆從心生       Nhất thiết chư pháp giai tòng tâm sinh,
心無所生法無所住       Tâm vô sở sinh pháp vô sở trụ. 
若達心地所住無礙       Nhược đạt tâm địa sở trụ vô ngại,
非遇上根慎勿輕許       Phi ngộ thượng căn thận vật khinh hứa.

Nghĩa của bài kệ :

     Câu 1. NHẤT THIẾT là Tất cả; CHƯ PHÁP là Mọi ý niệm kể cả thiện ác; GIAI là Đều. TÒNG là từ ... Nên Câu 1 có nghĩa :

     " Tất cả mọi PHÁP đều từ lòng ta sinh ra "

     Câu 2. VÔ SỞ SINH là Không có cái được sinh ra; VÔ SỞ TRỤ là Không có cái được giữ lại. nên Câu 2 có nghĩa :

     " Nếu lòng không có cái gì được sinh ra, thì Pháp cũng không có cái gì để giữ lại " Câu nầy nghe có vẻ " huề vốn ", nhưng chính những cái nghe như đơn giản nhất là những cái mà người ta sơ hốt lơ là nhất mà không buồn nghĩ  đến cái huyền vi của nó : Ta có luôn luôn giữ được cho lòng mình " không có cái gì được sinh ra không ?". Rất khó ! Vì lòng người luôn luôn chuyển động !.

      Câu 3. NHƯỢC là Nếu như; TÂM ĐỊA là Lòng dạ ( chớ không phải " lòng đạt đất " gì gì cả !); SỞ TRỤ là Cái mà được giữ lại; VÔ NGẠI là Không có trở ngại, không có vấn đề rắc rối nào cả. Nên Câu 3 có nghĩa :

      " Nhược bằng lòng dạ đạt đến mức có thể giữ lại được tất cả những cái phát sinh mà không có trở ngại gì cả ".

      Câu 4. PHI là Trừ phi; NGỘ là gặp được; THƯỢNG CĂN là người có căn cơ thượng thừa, ta nói là " Người có căn cơ tốt ". THẬN là Thận trọng, cẩn thận; VẬT là Đừng , là Không nên; KHINH là nhẹ, là khinh suất, là tùy tiện; HỨA là Hứa hẹn, là Đồng ý, là Chấp nhận. Nên Câu 4 có nghĩa :

     " Trừ phi đó là người có căn cơ tốt và phải rất thận trọng không dễ dàng mà chấp nhận cái gì đó hoặc ai đó cả !".

Có nghĩa :
               Vạn pháp đều do lòng sinh ra,
               Lòng không sinh pháp giữ chi mà ?
               Nếu lòng chứa được muôn điều phát,
               Là đấng thượng căn chớ lở qua !
                                            Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm

        Thiền phái Vô Ngôn Thông nhấn mạnh thuyết Đốn Ngộ 頓悟, chủ trương con người ai cũng có sẵn Phật tánh, nên đều có thể trong một phút giây nào đó bỗng nhiên giác ngộ, mà khỏi cần đi qua nhiều giai đoạn tiệm tiến tu tập lâu dài. Vô Ngôn Thông, ngay từ buổi đầu tại pháp hội của Bách Trượng, đã nghe một câu hỏi về vấn đề đốn ngộ do một vị thiền giả hỏi Bách Trượng rằng : "Pháp môn đại thừa nào có thể giúp ta đạt được giác ngộ tức khắc" ( 如何是大承頓悟法門？Như hà thị đại thừa đốn ngộ pháp môn?). Chính câu trả lời của Bách Trượng đã làm cho Vô Ngôn Thông bừng tỉnh:" Nếu giữ bản tâm ta được tịnh không, thì mặt trời trí huệ tự nhiên sẽ chiếu đến " (tâm địa nhược không, huệ nhật tự chiếu 心地若空惠日自照). 

        Đốn Ngộ 頓悟 cũng có nghĩa như câu :" Phóng hạ đồ đao lập địa thành Phật 放下屠刀立地成佛, có nghĩa : Buông con dao đồ tể (vừa sát hại sinh linh) xuống, (rồi do một cơ duyên nào đó đưa đến) là có thể thành Phật ngay tức khắc.

        Ở Việt Nam ta, những Thiền sư quan trọng của dòng thiền Vô Ngôn Thông này là Khuông Việt (?-1011), Thông Biện (?-1134), Mãn Giác (?-1096), Minh Không (mất 1141) và Giác Hải. Thế hệ cuối cùng là khoảng cuối thế kỷ 13. Phái Vô Ngôn Thông theo đúng dòng Thiền của Huệ Năng, chủ trương đốn ngộ (giác ngộ nhanh chóng). Các vị thiền sư dòng Vô Ngôn Thông đều có tâm hồn thi sĩ. Riêng thiền sư Không Lộ vừa được cho là thuộc thiền phái Vô Ngôn Thông, nhưng cũng thuộc thiền phái Thảo Đường.

        Đáp lời thầy Nguyễn Văn Trường hỏi về Đốn Ngộ ...
 

Thưa Thầy,

       Câu hỏi của Thầy nằm trong Phật Môn Đại Thừa Thiền Tông ĐỐN NGỘ MÔN của Đại Châu Tuệ Hải Thiền Sư lấy TÔNG, CHỈ, THỂ, DỤNG làm lý luận nhập môn. Theo Vấn Đáp sau đây :

问：此顿悟门以何为宗。以何为旨。以何为体。以何为用?

Vấn : Thử Đốn Ngộ Môn dĩ hà vi TÔNG, dĩ hà vi CHỈ, dĩ hà vi THỂ,

         dĩ hà vi DỤNG ?

Hỏi : ĐỐN NGỘ MÔN nầy lấy gì làm TÔNG, lấy gì làm CHỈ, lấy gì

         làm THỂ, lấy gì làm DỤNG ?

答：以無念为宗。妄心不起为旨。以清净为体。以智为用。

Đáp : Dĩ VÔ NIỆM vi TÔNG, VỌNG TÂM BẤT KHỞI vi CHỈ, dĩ

         THANH TỊNH vi THỂ, dĩ TRÍ vi DỤNG.

Đáp : Lấy VÔ NIỆM làm TÔNG, VỌNG TÂM BẤT KHỞI làm CHỈ, lấy THANH TỊNH làm THỂ, lấy TRÍ làm DỤNG.

       Bây giờ thì ta tìm hiểu từng Từ, từng Vế một :

    1. Lấy VÔ NIỆM làm TÔNG :

        TÔNG 宗 còn được đọc là TÔN, là cái Ý Đồ, cái Mục Đích mà ta nhắm tới, là cái Tôn Chỉ.

        VÔ NIỆM 無念 là không còn ý niệm, tạp niệm,không còn những suy nghĩ vẩn vơ. Nên ...

       " Lấy VÔ NIỆM làm TÔNG " là " Giữ lòng cho không còn những tạp niệm vẩn vơ khác mà chỉ hướng tới mục tiêu chính ( TÔNG ) mà thôi.

    2. VỌNG TÂM BẤT KHỞI làm CHỈ :

        CHỈ 旨  là Chiếu Chỉ, là Chỉ Thị, ở đây có nghĩa là Cách Thực Hiện, Cách Làm.

        VỌNG TÂM 妄心 là cái Lòng suy nghĩ vượt qúa lẽ thường, đòi hỏi, yêu cầu qúa đáng. BẤT KHỞI là Không trổi dậy. Nên ...

       "VỌNG TÂM BẤT KHỞI làm CHỈ " là Khi Thực Hiện tu tập phải giữ sao cho cái Vọng Tâm đừng có trổi dậy.

   3. Lấy THANH TỊNH làm THỂ :

       THỂ là cái Bản Thể, là cái Thực Thể Vốn Có của con người, đó chính là Phật Tánh của mỗi người.

      THANH TỊNH 清净 THANH là Trong, TỊNH là Sạch, là Yên Lành. THANH TỊNH là Rất Trong Sạch An Lành, không chút vẩn đục nào cả ! Nên ...

     " Lấy THANH TỊNH làn THỂ " là  giữ cho cái Bản Thể, Cái Phật Tánh vốn có luôn luôn trong sạch không chút vẩn đục nào cả !.

    4. Lấy TRÍ làm DỤNG :

        DỤNG 用 là Dùng, ở đây là Cái Trí Tuệ, cái Bát Nhã mà ta có được.

        TRÍ 智  là Trí Tuệ, là Trí lực. Nên ...

       " Lấy TRÍ làm DỤNG " là Những cái Trí Tuệ có được do cái Tâm Thanh Tịnh tác dụng sinh ra chớ không phải do Vọng Tưởng sinh ra.

       Nói tóm lại :

       ĐỐN NGỘ lấy TÔNG, CHỈ, THỂ, DỤNG làm lý luận nhập môn cũng giống như là ta muốn xây một Căn Nhà vậy :

     1. TÔNG là Cái Ý Định, Cái Mục Tiêu là XÂY 1 CĂN NHÀ. ( Lấy

         Vô Niệm làm TÔNG là Xây nhà thì chỉ lo xây nhà thôi đừng

         nghĩ đến xây ... cái khác nữa ! ).

     2. CHỈ là Cái Bản Vẽ chỉ CÁCH XÂY CĂN NHÀ. ( lấy Vọng Tâm

         Vô Khởi làm CHỈ là đừng nổi hứng sảng đổi cách xây nhà

         cho khác thường thì coi chừng nhà sẽ bị ...xập!).

     3. THỂ là Gạch Ngói Vật liệu vốn có để XÂY NHÀ. ( Lấy Thanh

          Tịnh làm THỂ là dùng vật liệu vốn có để xây nhà chớ khỏi

          phải tìm đâu xa nữa !).

     4. DỤNG là Công dụng của CĂN NHÀ khi đã xây xong. ( lấy TRÍ

         làm DỤNG là Tiện nghi của căn nhà như cái Trí tuệ được

         sinh ra từ tác dụng của sự tu tập vậy !).

      Thưa Thầy,

             Trên đây chỉ là Ví dụ ngô nghê của em, so sánh tạm cho dễ hiểu, chớ lý luận Phật Môn về Đốn Ngộ rất cao siêu, càng dùng từ cầu kỳ thì lại càng dễ làm " rối loạn " tư duy và càng dễ " Tẩu hỏa nhập ma " hơn.

             Mong Thầy châm chước mà hiểu cho !

                                                                    Nay kính,

                                                                 Đỗ Chiêu Đức  

_________________________________________________________________________________________________________ 

           Nhân đọc bài thơ "Giáo Già Tự Tình" của thầy Phạm Khắc Trí, ĐCĐ tôi cũng muốn nói lên Đôi Điều Tâm Sự sau đây...

Giáo Già Tự Tình
PKT 09/12/2014

Cõi đời gió bụi bao gian khổ,
Suốt kiếp phong sương lắm đoạn trường.
Lòng đỏ khôn nguôi niềm biệt xứ,
Trời xanh khéo bỡn khách tha phương.
Ba chìm bảy nổi còn ngơ ngác ,
Chín ghét mười thương những vấn vương.
Năm tháng tuổI già quay ngó lại ,
Tội nhau khôn dại chốn vô thường.

                                       PKT 09/12/2014

Kính Thưa Thầy, Bạn,

        Hổm rày đọc hết Giáo Già tự trào, tự bạch, tự trách , tự thán , tự vịnh , nay lại tự tình. Làm Đỗ Chiêu Đức tôi cũng xúc động với nghề Thầy Giáo nầy. Theo tôi biết thì ngoài Thầy Lộc, Thầy Trí, Thầy Vạn ( Trầm Vân ), Thầy Trường, Thầy Chân Diện Mục ... thì anh HUỲNH HỮU ĐỨC, anh CAO LINH TỬ, Niên Trưởng SONG QUANG, niên Trưởng mà cũng là người giữ vườn của trang mạng PTG&ĐTĐ USA là Nhà Văn Trần Bang Thạch cũng là Nhà Giáo, và cuối cùng là người mang tiếng là Thầy Đồ là tôi đây cũng là... một Thầy Giáo Già, vì ai trẻ nhất cũng trên 60 và gần 70 tuổi  cả rồi !!!
        Không biết chị PHƯƠNG HÀ ( LỘC MAI ), Cô KIM OANH, KIM PHƯỢNG... có phải là Cô Giáo hay không ?  chớ Cô KIM QUANG thì là Hiệu Trưởng TTH TÂN HƯNG Cái Răng ngày xưa của tôi đó !

Riêng tôi, xuất thân con nhà nghèo, thất học sớm, mà lại mơ ước làm Thầy giáo  ( nghèo mà ham ! ) , trong khi chữ Hoa chỉ học có Tiểu Học, chữ Việt thì mới học hết lớp Đệ Lục là... tốt nghiệp rồi. May nhờ có quới nhân phù trợ giới thiệu cho vào một trường dạy tiếng Hoa ở tuốt tận Ban Mê Thuộc cho vừa học vừa dạy vừa... run, nên chỉ có 18 tuổi đã trở thành Thầy Giáo dạy lớp Hai Tiểu Học rồi, rồi cứ cái đà vừa học vừa dạy vừa... đi lính, lại được lên dạy Trung học ở các lớp đêm Chợ Lớn của các trường Quảng Nhã, Phước Đức.... Sau 1975, cũng vừa học vừa dạy ở các Trung Tâm Ngoại Ngữ của các Đại Học ở Sài Gòn và Trời xui Đất khiến  lại được Thỉnh giảng vào Khoa Trung của Đại Học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn  ( Đại Học Văn Khoa ngày trước ở 12 Đinh Tiên Hoàng Quận I ) đến năm 1998 thì định cư ở HOA KỲ !

         Dạy học và Tự Học mấy chục năm, học trò cũng nhiều mà Thầy học thì cũng lắm, chẳng những học ở Thầy , ở bạn, mà gần đây còn phải Học Ở Các Học Trò Cũ của mình nữa, về Máy Tính, về Computer..... Cho nên lại càng thắm thía hơn với lời dạy của Đức Khổng Phu Tử là " Tam nhân đồng hành, tất hữu ngã sư yên 三人同行必有我師焉 "( Trong 3 người cùng đi, thế nào cũng có một người là Thầy của ta đó ! ). Trạch kỳ thiện giả nhi tòng chi, kỳ bất thiện giả nhi cải chi 擇其善者而從之，其不善者而改之 ( chọn người giỏi mà học theo cái giỏi của họ và người dở thì biết cái dở đó mà tránh ).

Bây giờ ngồi đây nghĩ lại, ai đó than van oán trách cho nghề giáo là nghề nghèo nàn bạc bẽo, riêng tôi, thì tôi rất thỏa mãn với cái nghề giáo của mình : Thứ nhất, là thỏa mãn được ước mơ làm Thầy Giáo của mình từ nhỏ. Thứ hai, là nhờ dạy học mà bắt buộc phải tự học, nên kiến thức ngày càng phong phú hơn. Thứ ba, là trước mắt, Thầy học,bạn học, học trò ở khắp Năm Châu Bốn Bể. Đi đâu cũng có người quen hết. Thứ tư, là được dạy cả 3 bậc học, từ Tiểu Học, Trung Hoc, cho đến Đại Học.( Đụng " La Phong " rồi còn gì ! ). Chẳng những thỏa mãn ước mơ được làm thầy giáo của mình, mà tôi còn vươn đến đỉnh cao nhất của nghề Thầy Giáo, nhất là được đứng trên bục giảng của trường Đại Học Văn Khoa ngày xưa để giảng cho sinh viên. Thú thật, trước đây dù có nằm mơ tôi cũng không dám mơ được như thế ! Và ......

        Niềm VUI lớn nhất là cho đến trước mắt thì Thầy cũng như là bạn, bạn cũng như là Thầy, học trò mà cũng là bạn, và cũng là THẦY nữa ! Đâu có nghề nào được như nghề nầy, đâu có nghề nào Vui hơn nghề nầy nữa đâu ?!

       Trong niềm VUI đó, xin được HỌA VẬN bài GIÁO GIÀ TỰ TÌNH của Thầy PHẠM KHẮC TRÍ kính mến sau đây :

                 GIÁO GIÀ TỰ TÌNH

           Bụi phấn suốt đời dù có khổ,
           Niềm vui chan chứa khắp bao trường.
           Tiểu Trung Đại học luôn ba cấp,
           Âu Á Mỹ Châu khắp bốn phương.
           Đồng học bạn bè tình mãi thắm,
           Thầy Cô anh chị nghĩa còn vương.
           Học Thầy, học Bạn, học...Trò nữa !
           Cầu học " Tam Nhân " ấy lẽ thường !!!

                                                       Đỗ Chiêu Đức.

                                                           2014

      Thơ NGUYỄN VĂN SIÊU

              Chân dung Nguyễn Văn Siêu

       Nguyễn Văn Siêu 阮文超 (1798-1872) tên khác là Định 定, tự Tốn Ban 遜班, hiệu Phương Đình 方亭 và Thọ Xương cư sĩ 壽昌居士, thuỵ Chí Đạo 志道, người làng Kim Lũ, huyện Thanh Trì, tỉnh Hà Đông. Đỗ phó bảng năm 1838 đời vua Minh Mệnh. Ông là người cùng thời với Cao Bá Quát, hai người nổi tiếng có tài văn thơ mà dân gian hay truyền tụng là "thần Siêu thánh Quát". Nguyễn Văn Siêu làm quan đến chức án sát, có sang sứ Trung Hoa.

       Nguyễn Văn Siêu sáng tác rất mạnh, các tác phẩm của ông khá đồ sộ. Về thơ ca, cơ bản ông có các tập thơ:
- Anh ngôn thi tập 英言詩集 (2 quyển, 141+162 bài) gồm các bài thơ sáng tác khi ông ở Thăng Long
- Lưu lãm tập 流覽集 (2 quyển, 177+128 bài) gồm các bài thơ sáng tác khi ông ở Huế
- Mạn hứng thi tập 漫興詩集 (187 bài) gồm các bài thơ sáng tác khi ông rời Huế về Thăng Long
- Vạn lý tập ... 

                                                                                    ( nguồn : Thiviennet )

       Vua Tự Đức đã từng khen :

                        Văn như SIÊU QUÁT vô Tiền Hán,

để chỉ văn tài siêu việt của Nguyễn Văn Siêu và Cao Bá Quát, nhưng có biết đâu rằng Nguyễn Văn Siêu cũng giỏi thơ không thua TÙNG TUY chút nào cả !

       Mời đọc các bài thơ sau của Nguyễn Văn Siêu sẽ rõ !...

1. Bản chữ Hán cổ của bài Xuân Nhật Hiểu Khởi :

春日曉起      XUÂN NHẬT HIỂU KHỞI

t
宿火明書牖，    Túc hỏa minh thư dũ,
曉鍾聞佛臺。    Hiểu chung văn Phật đài.
主人催被起，    Chủ nhân thôi bị khởi,
小子報花開。    Tiểu tử báo hoa khai.
夜氣融孤竹，    Dạ khí dung cô trúc,
晴光弄小梅。    Tình quang lộng tiểu mai.
流鶯囀不已，    Lưu oanh chuyển bất dĩ,
應有故人來。    Ưng hữu cố nhân lai !
         阮文超                       Nguyễn Văn Siêu

 * Chú Thích :

  - Túc Hỏa : Đèn hoặc nến ban đêm để thắp sáng.
  - Thư Dũ : Cửa sổ bên bàn học.
  - Hiểu Chung : Chuông chùa công phu buổi sáng.
  - Thôi Bị Khởi : Đẩy cái mền ra ngồi dậy, ý chỉ thức giấc.
  - Tiểu Tử : Ở đây không có nghĩa là CON NHỎ mà là Tiểu Đồng, Thư Đồng để đối với chữ CHỦ NHÂN ở trên.
  - Dung : là Hòa, Tan, lẫn vào.
  - Tình Quang : là Ánh Nắng.
  - Chuyển : là Uyển Chuyển, là tiếng hót véo von, líu lo.
  - Ưng Hữu : Chắc có, Có thể có.

* Nghĩa Bài Thơ :
                                   SÁNG XUÂN THỨC GIẤC 
          Đèn đêm còn chiếu sáng song cửa sổ, đã nghe tiếng chuông công phu buổi sáng ở Phật đài. Chủ nhân vừa tung chăn thức giấc thì tiểu đồng đã báo cho biết là hoa sáng đã nở rồi. (Mở cửa ra thì thấy) Hơi đêm còn như đang tan vào bụi trúc cô đơn trước ngõ và ánh nắng ban mai le lói như đang ghẹo cành mai nhỏ trước sân, tiếng chim oanh bay lượn không ngừng hót líu lo, như báo trước chắc là có bạn cũ đến chơi.

* Diễn Nôm :
                   Đèn đêm còn soi song cửa,
                   Đã nghe chuông sớm ngân nga.
                   Chủ nhân tung chăn thức giấc,
                   Tiểu đồng báo sáng nở hoa.
                   Hơi đêm tan vào tre lạnh,
                   Nắng sớm ghẹo cội mai già.
                   Tiếng oanh líu lo không ngớt,
                   Chắc là bạn đến thăm ta !
  Lục bát :
                   Đèn còn hắt sáng cửa song,
            Phật đài đã vẳng chuông ngân đầu ngày.
                   Chủ nhân thức giấc vươn vai,
            Thư đồng đã báo nở vài cành hoa.
                   Hơi đêm nhành trúc la đà,
            Vài tia nắng sớm ghẹo hoa mai vàng.
                  Chim oanh ríu rít rộn ràng,
            Chắc là có bạn thuận đàng ghé chơi !

                                                  Đỗ Chiêu Đức

2. Bản chữ Hán cổ bài Hiểu Tọa :

  曉坐  t         HIỂU TỌA
曉坐對茶甌，   Hiểu tọa đối trá âu,
空心懶應接。   Không tâm lãn ứng tiếp.
雞鳥聲復聲，   Kê điểu thanh phục thanh,
晴雲布亂蝶。   Tình vân bố loan điệp.
      阮文超             Nguyễn Văn Siêu

* Chú Thích :
  - Trà Âu : Bình sành, chén sành dùng để uống trà. 
  - Lãn : là Lười biếng.
  - Tình Vân : là Mây tạnh, là Trời quang mây tạnh.
  - Bố : là Phân tán, rải khắp.

* Nghĩa Bài Thơ :

                                  Ngồi Chơi Buổi Sáng
          Buổi sáng ta ngồi đối diện với bộ đồ trà mà trong lòng cảm thấy trống trải, lười biếng không muốn ứng tiếp với ai cả. Hết tiếng gà gáy rồi tiếng chim kêu nối tiếp nhau, trời quang mây tạnh nên đàn bướm đổ xô ra bay loạn khắp nơi ( thật là bực mình hết sức !).

          Qủa là, người buồn cảnh có vui đâu bao giờ ! Ngồi uống trà buổi sáng, trời quang mây tạnh, có gà gáy, có chim hót, có bươm bướm lượn bay, cảnh đẹp là thế, nhưng vì tâm lý của tác giả không vui, nên mới đâm ra uể hoải lười biếng chẳng muốn giao tiếp với ai và bực mình cả với tiếng gà gáy chim kêu bướm lượn !
                            
 * Diễn Nôm :
                      Sáng ngồi trước ấm trà,
                      Lòng buồn chẳng thiết tha.
                      Gà gáy rồi chim hót,
                      Mây tạnh bướm nhởn nha
 Lục bát :
                 Sáng buồn ngồi trước bình trà
                 Cỏi lòng trống trải chẳng tha thiết gì
                 Chim kêu gà gáy liền khi, 
                 Trời quang lũ bướm loạn phi khắp cùng ! 

                                                              Đỗ Chiêu Đức 

3. Bản chữ Hán cổ của bài thơ Tĩnh Tọa :

      靜坐  t                      TĨNH TỌA
書永午雞辰一叫，      Thư vĩnh ngọ kê thần nhất khiếu
簾垂到地人過少。      Liêm thùy đáo địa nhân qua thiểu.
無風半樹微微搖，      Vô phong bán thụ vi vi diêu,
葉裡打蟲穿出鳥。      Diệp lý đả trùng xuyên xuất điểu.

             阮文超                                  Nguyễn Văn Siêu

* Chú Thích :
  - Tĩnh Tọa : còn được đọc là Tịnh Tọa, là Ngồi yên một chỗ.
  - Thư : là Động từ, có nghĩa là Đọc sách.
  - Ngọ Thần : là Giờ Ngọ; Ngọ Kê Thần : là Con gà gáy vào giờ Ngọ.
  - Đả Trùng : Không phải Đánh Sâu, mà là Bắt Sâu.
  - Xuyên Xuất : là Chui ra.

* Nghĩa Bài Thơ :
                                        Lặng Ngồi
            Đọc sách cho đến lúc gà gáy trưa gáy lên, Ta lặng ngồi trong phòng có rèm phủ đến mặt đất và rất ít người qua lại mà ngắm cảnh bên ngoài. Trời không có gió lớn nên nửa thân cây chỉ hơi giao động, ta thấy một con chim bắt sâu chui ra khỏi đám lá xanh !

* Diễn Nôm :
                               Lặng Ngồi
                   Đọc sách đến trưa gà gáy nắng,
                   Buông rèm tới đất người qua vắng.
                   Gió yên cây lặng lá lay lay,
                   Trong lá bắt sâu chim một móng !
 Lục bát :
                   Đọc sách đến gà gáy trưa,
                   Rèm buông sát đất đường thưa vắng người,
                   Gió yên cây lặng êm trời,
                   Chui ra trong lá chim loài bắt sâu !

                                                         Đỗ Chiêu Đức

4. Bản chữ Hán cổ của bài thơ Đình Tiền Bộ Nguyệt :

 庭前步月    ĐÌNH TIỀN BỘ NGUYỆT

掃地焚香坐，  Tảo địa phần hương tọa,
空心待月生。  Không tâm đãi nguyệt sanh.
清影移梅至，  Thanh ảnh di mai chí
西廂遶竹行。  Tây sương nhiễu trúc hành.

          阮文超                      Nguyễn Văn Siêu

* Chú Thích :
  - Đình : là Sân nhỏ ở trong khuôn viên nhà; ĐÌNH TIỀN là Trước sân.
  - Phần Hương : là Đốt nhang, thắp hương.
  - Đãi Nguyệt Sanh : là Đợi trăng mọc.
  - Tây Sương : là Mái nhà mé tây.
  - Nhiễu : là Vòng quanh

* Nghĩa Bài Thơ :
                            Đi Bách Bộ Ngắm Trăng Trong Sân Nhà
            Quét sạch đất, thắp nhang rồi ngồi đó, giữ cho lòng thanh thản để đợi trăng lên. Cái bóng của cây mai thanh thanh đang di chuyển đến gần ta, thì ra trăng đã lên rồi, ta theo hướng mái tây mà đi vòng theo những hàng tre bên đó.

     Từ TÂY SƯƠNG ( Mái Tây ) làm cho ta nhớ đến bài thơ trong Tây Sương Ký của Nguyên Chẩn đời Đường :

                待月西廂下，  Đãi nguyệt Tây sương hạ,
                迎風戶半開。  Nghinh phong hộ bán khai.
                拂墻花影動，  Phất tường hoa ảnh động,
                疑是玉人來。  Nghi thị ngọc nhân lai.
Có nghĩa :
                Đợi trăng dưới mái tây,
                Cửa hé gió hây hây.
                Bên tường hoa lay động,
                Phải người ngọc tới đây ?!
                                             Đỗ Chiêu Đức

* Diễn Nôm :
                   Quét đất thắp hương ngồi,
                   Thảnh thơi chờ trăng mọc.
                   Bóng mai đã di dời,
                   Mái tây vòng tre trúc !
  Lụcbát :
               Thắp hương quét đất ta ngồi,
               Thảnh thơi đợi giữa lưng trời trăng lên.
               Bóng mai đã xế kề bên,
               Vòng theo bờ trúc bên thềm mái tây !

                                                   Đỗ Chiêu Đức

5. Bản chữ Hán cổ của bài thơ Thu Dạ Thính Vũ :

 秋夜聽雨     THU DẠ THÍNH VŨ

海國三秋半，  Hải quốc tam thu bán,
山城一雨初。  Sơn thành nhất vũ sơ.
寂寥群動息，  Tịch liêu quần động tức,
涓滴夜聲疏。  Quyên trích dạ thanh sơ.
隨葉空庭際，  Tùy diệp không đình tế,
敲金萬瓦餘。  Xao kim vạn ngõa dư.
還家此夕夢，  Hoàn gia thử tịch mộng,
不畏路沮洳。  Bất uý lộ tự như.
         阮文超             Nguyễn Văn Siêu

* Chú Thích :
   - Hải Quốc : Tỉnh thành ở gần biển hay Các nước ở sát bờ biển như VN ta vậy.
   - Tịch Liêu : Tịch mịch cô liêu là Buồn bã vắng vẻ.
   - Quyên Trích : Tiếng mưa dột lộp độp, tí tách.
   - Xao Kim : là Gỏ vào kim loại.
   - Ngõa : là Ngói lợp nhà.
   - Tự Như : là Bùn sình lầy lội.

* Nghĩa Bài Thơ :
                                 Đêm Thu Nghe Mưa
      Ở gần vùng biển đã hơn ba mùa thu rồi, cái thành ở trên núi cao nầy bắt đầu vào mùa mưa. Mọi hoạt động đều ngưng trệ trong vắng lặng buồn bã, tiếng mưa cứ thánh thót rơi đều suốt đêm, tiếng lá cây cứ xào xạt trong sân và hạt mưa đập lên muôn vạn tấm ngói trên mái nhà như tiếng kim loại chạm vào nhau. Đêm nay nếu như mơ được về nhà thì không phải sợ đường xa trơn trợt lầy lội nữa !

* Diễn Nôm :
                    Hơn ba thu gần biển,
                    Thành cao mưa vào mùa.
                    Buồn thiu ngày vắng lặng,
                    Rả rít đêm gió lùa.
                    Lá xạc xào sân vắng,
                    Ngói tí tách nước khua.
                    Mộng về đêm nay sẽ,
                    Chẳng sợ đường lầy mưa !
  Lục Bát :
                 Gần biển hơn ba năm nay,
                 Thành cao trên núi mưa ray rức buồn.
                 Im lìm vắng lặng mưa tuôn,
                 Tí ta tí tách mưa luồn suốt đêm.
                 Xạc xào sân vắng bên thềm,
                 Ngói khua chí chát như kim loại hòa.
                 Đêm nay nếu mộng về nhà,
                 Sẽ không phải sợ mưa sa bùn lầy !

                                                       Đỗ Chiêu Đức

6. Bản chữ Hán cổ của bài thơ Dã Khê Độ :

   野溪渡             DÃ KHÊ ĐỘ
細雨埋前路，    Tế vũ mai tiền lộ,
飛花斷野橋。    Phi hoa đoạn dã kiều.
小童簑笠宿，    Tiểu đồng toa lập túc,
孤艇隔鸂招。    Cô đĩnh cách khê chiêu.
         阮文超                Nguyễn Văn Siêu

* Chú Thích :
   - DÃ KHÊ Độ : là Bến đò Dã Khê.

   - Tế Vũ : Mưa bụi, mưa lất phất.
   - Mai : là Chôn, ở đây có nghĩa là Che lắp.
   - Đoạn : là Đứt, là Gãy, ở đây có nghĩa là Làm cho bít lối.
   - Toa Lạp 簑笠 : Còn đọc là Thoa Lạp, là Áo tơi nón lá.
   - Cô Đĩnh : Chiếc xuồng con nho nhỏ đơn độc.
   - Chiêu : là (đưa tay) Ngoắt, gọi.

* Nghĩa Bài Thơ :
                              Bến Đò DÃ KHÊ
          Mưa lất phất rơi làm mờ mịt cả con đường trước mắt, hoa rụng bay khắp lối che khuất cả chiếc cầu ngoài đồng nội. Một chú bé con chèo đò nho nhỏ với nón lá áo tơi đang ngủ trên chiếc xuồng con, mặc cho khách ở bên kia bờ sông đang vẩy tay réo gọi !

* Diễn Nôm :
                     Trước mặt mưa che lối,
                     Cầu khuất trong hoa rơi.
                     Tiểu đồng say giấc bướm,
                     Mặc khách gọi ới ơi !
  Lục bát :
                 Mưa rơi che khuất đường dài,
                 Hoa bay phủ kín cầu ngoài đồng không.
                 Áo tơi nón lá giấc nồng,
                 Đưa đò say ngủ... mặc lòng khách kêu !

                                                   Đỗ Chiêu Đức

                                                Tháng 6 năm 2018.

_____________________________________________________________________ 

Biên Khảo

           CÁC CÂU ĐỐI HIỆP THIÊN CUNG CÁI RĂNG

          Bước vào vòng rào của Hiệp Thiên Cung, ta thấy ngay đôi câu đối chữ vàng viết trên đôi cột to màu đỏ như sau :

                    聖  駕  賁  臨，  欣  蒙  到  處  即  福  地，
               Thánh giá bí lâm, hân mông đáo xứ tức phước địa,
                    神  恩  戾  止，  且  觀  這  裡  樂  春  光。
               Thần ân lệ chỉ, thả quan giá lý lạc xuân quang.

Chú thích :
  * Thánh Giá : Từ gọi chung Thần Thánh hoặc Vua Chúa.
  * Bí Lâm : là ăn mặc đẹp đẽ tề chỉnh để đến đâu đó.
  * Hân Mông : Vui mừng mà mang ơn.
  * Đáo Xứ : là Khắp nơi, là nơi mà thần ngự đến. 
  * Lệ Chỉ : là Đến nơi, là soi rọi đến.
  * Thả Quan : là Hãy xem, chờ mà xem.
  * Xuân Quang : là Quang cảnh của mùa xuân.

Có nghĩa :
          Thần thánh ngự đến nơi đâu, thì nơi đó đó nên mừng là vùng đất phước.( Ý nói sẽ sống yên ổn là làm ăn phát đạt ).
          Ơn của thần thánh ban đến nơi nào, thì hãy chờ mà xem, nơi đó dân chúng sẽ vui sống trong quang cảnh của mùa xuân.

Diễn Nôm :
                  Thánh ngự đến nơi, mừng đội ơn trên là đất phước,
                  Thần ân ban phát, hãy xem khắp chốn thảy vui xuân.

    Hai bên cửa ra vào chính có hình của Thần Đồ Uất Luỹ 神荼鬱壘, cũng có đôi câu đối ở phía dưới 4 chữ Tam Dương Khải Thái 三陽啟泰 là :

              元旦參神添百福，     Nguyên đán tham thần thiêm bách phước,
              新年入廟納千祥。     Tân niên nhập miếu nạp thiên tường.

Có nghĩa :
        Tết Nguyên Đán( ngày đầu của một năm ) mà đến đây để tham kiến thần linh, thì sẽ thêm được trăm điều phước.
        Năm mới mà vào chùa ( miếu ) để cúng bái, thì sẽ nhận được ngàn điều lành.

Diễn Nôm :
                    Nguyên Đán lạy thần thêm trăm phước,
                    Đầu năm vào miếu nhận ngàn lành.   

 Ngoài ra, hai bên vách của cổng chính cũng có vẽ các bức tranh về sự tích Đào Viên Tam Kết Nghĩa 桃園三結義 giữa Lưu Bị, Quan Công và Trương Phi, như hình của Lưu Quan Trương thử binh khí 劉關張試兵器 (Lưu Quan Trương thí binh khí), Quan Công Xá Tào Tháo 關公赦曹操 (Tích Quan Công tha cho Tào Tháo ở Huê Dung Đạo),Lưu Quan Trương theo kế của Khổng Minh, Hình của Châu Thương và Quan Bình hai người con nuôi đứng hầu hai bên của Quan Công, một người cầm cây Thanh Long yễm Nguyệt Đao, một người bưng cái ấn Hán Thọ Đình Hầu của Quan Công....

 
         Hai bên vách nơi nhô ra còn có 2 bài thơ của Thi Tiên Lý Bạch, bên trái là bài " Sơn Trung Vấn Đáp":    

            山中問答                SƠN TRUNG VẤN ĐÁP

         問余何意棲碧山，      Vấn dư hà ý thê bích sơn,
         笑而不答心自閒。      Tiếu nhi bất đáp tâm tự nhàn.
         桃花流水窅然去，      Đào hoa lưu thủy yểu nhiên khứ,
         別有天地非人間。      Biệt hữu thiên địa phi nhân gian.
                          李白                                            Lý Bạch

CHÚ THÍCH :
 * Dư : Nhân xưng Đại từ ngôi thứ nhất, là Tôi, Ta, Tao...
 * Thê : là Đậu trên cây, ở đây có nghĩa là Ở, là Cư ngụ.
 * Bích Sơn : tên núi ở TP An Lục tỉnh Hồ Bắc, dưới núi có Đào Hoa Động là nơi Lý Bạch ăn ở và học tập.

 * Đào Hoa Lưu Thủy : Theo Đào Hoa Nguyên Ký của Đào Tiềm có ghi : Vào đời Đông Tấn, ở đất Võ Lăng, có người đánh cá đi lạc vào rừng hoa đào, cuối rừng có núi, trong núi có con đường nhỏ dẫn vào Đào hoa Nguyên, trong đó dân chúng sống thanh bình an cư lạc nghiệp như trong tiên cảnh.
 * Yểu Nhiên : chỉ Âm thầm, Lặng lẽ.
 * Biệt Hữu Thiên Địa : là Có trời đất riêng biệt.

NGHĨA BÀI THƠ :
        Bạn hỏi tôi sao tôi lại chọn nơi Bích Sơn mà ở, là có ý gì ? Tôi chỉ cười mà không trả lời câu hỏi của bạn, vì trong lòng tôi tự cảm thấy nhàn nhã là được rồi. Hãy xem kìa, dòng nước cuốn những cánh hoa đào lặng lẽ trôi đi như ở xứ Đào Nguyên tiên cảnh, có trời đất riêng biệt chớ không phải như ở chốn nhân gian nầy !

DIỄN NÔM :
                    HỎI ĐÁP NHAU TRONG NÚI

                  Bạn  hỏi  ý gì chọn Bích Sơn ?
                  Cười thôi chẳng đáp nhàn là hơn.
                  Hoa đào nước cuốn trôi êm ả,
                  Là cảnh Đào Nguyên há phải thường !
Lục bát :
                  Bích Sơn bạn hỏi ý chi ?
                  Cười mà không đáp lòng thì thảnh thơi.
                  Hoa đào rụng, nước cuốn trôi,
                  Đào Nguyên há phải cảnh đời nhân gian !
                                                         Đỗ Chiêu Đức

Bên trái là bài thơ LỤC THỦY KHÚC :

              淥水曲                Lục Thủy Khúc

           淥水明秋月，     Lục Thủy minh thu nguyệt
           南湖採白蘋。     Nam hồ thái bạch tần.
           荷花嬌欲語，     Hà hoa kiều dục ngữ,
           愁殺盪舟人。     Sầu sát đãng chu nhân.
                        李白                          Lý Bạch

CHÚ THÍCH :
 * Lục Thủy Khúc :Là Tên của một khúc hát xưa, có nghĩa là Khúc hát về Dòng Nước Trong.
 * Nam Hồ : là Phía nam của Động Đình Hồ.
 * Bạch Tần : Một loại rau nổi trên mặt nước có hoa màu trắng như rau muống, rau ngổ vậy.
 * Hà Hoa : là Hoa Sen, tức là Liên Hoa 蓮花 đó.
 * Sầu Sát : chữ SÁT 殺 đứng sau Động từ là Trạng từ chỉ Mức độ, có nghĩa như Rất, Rất là. Nên Sầu Sát có nghĩa là Rất buồn, là Buồn muốn chết !

 * Đãng Chu Nhân : là Người chèo thuyền, người bơi xuồng.

NGHĨA BÀI THƠ :
          Dòng nước trong trẻo làm cho trăng thu như sáng hơn lên, ta thả thuyền ở phía nam Hồ Động Đình để hái rau bạch tần. Nhìn thấy bông sen nở trên hồ thật đẹp thật sống động như muốn nói chuyện cùng ta, làm cho ta cảm thấy buồn muốn chết đi được vì ta không thể nào đối thoại được với hoa.

DIỄN NÔM :
                     LỤC THỦY KHÚC

                Nước trong sáng trăng thu,
                Bạch tần hồ nam hái,
                Sen đẹp như muốn nói,
                Sầu chết người đãng chu !
Lục bát :
               Nước trong làm sáng trăng thu,
               Rau tần tìm hái bên hồ phía nam.
               Lá xanh bông trắng nhị vàng,
              Tựa như muốn nói sầu sang người chèo !
                                                          Đỗ Chiêu Đức

Đứng từ ngoài nhìn vào chùa, ta còn thấy hai bên có hai dãy Nghi Trượng. (NGHI TRƯỢNG là những cờ xí binh khí giàn giá khi các quan ngày xưa đi ra ngoài hoặc thăng đường xử án). Nghi Trượng Sự Thần 儀仗事神 là các giàn giá để thờ thần linh, với các tấm bảng Nghi Trượng hai bên như sau :

   * 協天大帝 Hiệp Thiên Đại Đế : Tước hàm được phong của Quan Công.
   * 天后元君 Thiên Hậu Nguyên Quân : Tước hàm của bà Thiên Hậu.
   * 肅靜迴避 Túc tĩnh Hồi tỵ : là Giữ  Nghiêm túc yên lặng và Tránh sang một bên.
   * 污穢勿近 Ô uế Vật cận : Những gì dơ dáy không sạch sẽ thì tránh sang một bên (đừng đến gần).

          Ngoài cửa chánh vào chùa ra, ta còn thấy có 2 cửa hông hai bên, cửa hông bên phải cũng có đôi câu đối :

                 入是門必恭敬止，     Nhập thị môn tất cung kính chỉ,
                 由斯道惟孝友于。     Do tư đạo duy hiếu hữu vu.

   * Thị Môn : là Cánh cửa nầy, là lối vào nầy. 
   * Tư Đạo : là Con đường nầy, là Lối đi nầy.

Có nghĩa :
       Đi vào cửa nầy, phải có thái độ cung kính ( để nhớ đến các bậc tiền nhân đã tạo ra nó ).
       Do đường nầy( tư đạo ) mà vào, duy chỉ có những người hiếu thảo ( với cha mẹ anh em ). 

Cửa hông bên trái, nơi có treo bảng Ban Quản Lý Chùa 協天宮理事會, cũng có đôi câu đối :

                 出入禮門咸迪吉，     Xuất nhập lễ môn hàm địch kiết,
                 往來義路盡亨通。     Vãng lai nghĩa lộ tận hanh thong.
Có nghĩa :
                   Ra vào cửa lễ đều lành tốt,
                   Vãng lai đường nghĩa thảy hanh thông.
Ý nói :
           Đi ra đi vào ở cánh cửa lễ nghi nầy thì mọi việc đều được tốt lành. Và...
           Qua lại ở con đường có nghĩa nầy, thì mọi việc đều được suông sẻ.

          Nói thêm về 4 chữ Tam Dương Khải Thái 三陽啟泰. Khải là Mở ra, mà Khai 開 cũng là Mở ra, nên 4 chữ nầy còn được viết là TAM DƯƠNG KHAI THÁI 三陽開泰...  

      Theo sách Chu Dịch. Sau tiết Đông Chí thì khí âm hàn bắt đầu tiêu thoái, và khí dương thì bắt đầu sanh trưởng, ta thường nghe các Thầy Bói gọi là Âm Tiêu Dương Trưởng, đêm sẽ ngắn dần, ngày sẽ dài thêm ra, cho nên Tháng Mười Một là tháng Tý, thuộc quẻ Phục 復 là Nhất Dương Sanh, Tháng Mười Hai là Tháng Sửu, thuộc quẻ Lâm 臨 là Nhị Dương Sanh, và Tháng Giêng là Tháng Dần, thuộc quẻ Thái 泰 là Tam Dương Sanh. Vì thế nên Tết Nguyên Đán của tháng Giêng mới dùng câu Tam Dương Khai Thái 三陽開泰 mà chúc mừng cho năm mới mở ra vận hội mới, lấy Ý chữ Thái là Lớn, là Thông, như trong tiếng Việt ta thường nói "Hết vận Bỉ rồi thời lại Thái", hoặc "Bỉ cực thì Thái lai" và "Hết cơn Bỉ Cực, đến hồi Thái lai". Có nghĩa: Hết lúc Bế tắt, nghèo khó thì đến lúc Hanh Thông, khá giả !

                                  Vì 2 chữ Dương 陽 và 羊 Dương đồng âm, nên ta thường gặp những bức tranh vẽ hình 3 con dê thay thế cho khí dương của trời đất mà chúc nhau bằng câu Tam Dương Khai Thái như ta thường  trông thấy!    

        Bước vào cửa chánh, bên trong là một cái sân lộ thiên rồi mới đến chánh điện với 4 chữ hoành phi trên cao :

                        丹心貫日           ĐAN TÂM QUÁN NHẬT
Có nghĩa :
            Một tấm lòng son ngang bằng với mặt Trời.( để chỉ lòng trung thành bền vững của Quan Thánh Đế Quân ).

         Dưới 4 chữ trên trên hoành phi là 2 cặp câu đối, cặp bên ngoài là :

               九天日月開新運，        Cửu thiên nhật nguyệt khai tân vận,
               萬國笙歌樂太平。        Vạn quốc sanh ca lạc thái bình.

Có nghĩa :
             Trên chín từng trời, mặt trăng mặt trời đang mở ra vận hội mới, và ở dưới đất...
             Muôn nước muôn nhà đều ca hát mà vui cảnh thái bình.
     Theo quan niệm xưa thì : Trời có 9 từng, gọi là Chín Từng Trời, còn Địa Ngục thì có 18 từng, nên gọi là Mười Tám Từng Địa Ngục

          Cặp câu đối bên trong là :

                  萬古桃園生秀色，     Vạn cổ Đào viên sanh tú sắc,
                  千秋義武見英風。     Thiên thu nghĩa vũ kiến anh phong.
Có nghĩa :
           Chuyện Đào viên kết nghĩa thì muôn năm sau vẫn còn mang màu sắc đẹp đẽ, và...
          Cái vũ dũng nghĩa khí đó thì đến ngàn năm sau vẫn còn thấy được là phong cách của anh hùng.
     

          Kế đến, là đôi cột thứ nhì của chính điện, và đây có thể là câu đối hay nhất,có ý nghĩa nhất, sát sao nhất với cuộc sống của toàn thể cư dân Quận Cái Răng :

           被聖澤，本市匹民安樂業，   Bị thánh trạch, bổn thị thất dân an lạc nghiệp,
           謝神恩，周城合境保平安。   Tạ thần ân, châu thành hợp cảnh bảo bình an.

* Bị : Danh từ là cái Mền đắp. Động từ là Phủ kín, là Mang, là Đội. Nên BỊ THÁNH TRẠCH là Chịu ơn của thần thánh.

  * Thất Dân : là Dân chúng bình thường.
  * Châu Thành : là Khắp cả Thành phố, Thị Trấn.
  * Hợp Cảnh : là Toàn cảnh, ý chỉ cả cái khuôn viên của nơi ta ở.

Có nghĩa :
              Mang ơn mưa móc của ông Thánh, mà dân thường trong bổn chợ của ta đều được an cư lạc nghiệp,
             Tạ ơn phù hộ của Thần, mà toàn thể khuôn viên của quận ta đều giữ được bình yên. 

            Và đôi câu đối trên bảng đỏ chữ đen của hàng cột tiếp là :

           擎天一柱，鐵石為心是漢室，   Kình thiên nhất trụ, thiết thạch vi tâm thị Hán thất, 
           拔地齊峰，春秋得力與尼山。   Bạt địa tề phong, Xuân thu đắc lực dữ Nê sơn.
Có nghĩa :
              Như một cây cột trụ chống trời, sắt đá quyết lòng phò nhà Hán,
              Vượt khỏi mặt đất để lên bằng ngọn núi, Xuân Thu đắc lực cùng với Nê Sơn.( NÊ SƠN là nơi sanh của Khổng Tử. Khổng Tử soạn ra sách Xuân Thu, còn Quan Công thì đọc sách Xuân Thu để noi theo những cái gương trong đó. Ở đây có ý đề cao Quan Công một cách quá đáng, so sánh Quan Công ngang bằng với Khổng Tử vì cả 2 đều được phong Thánh ).     

        Hàng cột kế tiếp là đôi câu đối ca ngợi công đức của Quan Thánh Đế Quân một cách văn chương thi vị :

                        清  夜  讀  春  秋， 半  朵  燭  花  籠  月  色，

             Thanh dạ độc Xuân Thu, bán đóa chúc quang lung nguyệt sắc, 
                        赤  心  伸  討  伐， 一  鞘  劍  氣  繞  星  寒。

             Xích tâm thân thảo phạt, nhất sao kiếm khí nhiễu tinh hàn.
Có nghĩa :
            Đêm thanh vắng ngồi đọc sách Xuân Thu, Nửa đóm lửa từ ngọn nến lay động làm lung linh cả ánh trăng, 
            Một tấm lòng thành giúp vua thảo phạt( đánh giặc), một làn kiếm khí vút cao làm lạnh lẽo cả các vì sao.
            Qủa là một câu đối đầy tính văn chương và thi vị.

       Câu đối ở hàng cột áp chót là :

                  萬古勳名垂竹帛，    Vạn cổ huân danh thùy trúc bạch,
                  千秋義勇壯山河。    Thiên thu nghĩa dũng tráng sơn hà.
Có nghĩa :
          Muôn đời sau chiến công ( của Quan Công ) vẫn còn ghi lại trên tre, trên vải.( vì ngày xưa chưa có giấy, nên sử sách đều được khắc trên các thanh tre cuốn tròn lại như quyển sách, ta thường gọi là Thanh Sử 青史, hay Sử Xanh. Sau nầy còn được chép lên Vải, lên Lụa. BẠCH 帛 là Vải là Lụa.)
          Ngàn thu sau cái nghĩa khí và cái dũng cảm ( của Ngài ) vẫn còn làm cho núi sông trở nên hùng tráng hơn.

         Hai bên hông chánh điện còn có các bức hoành phi như :

* 義貫千秋    Nghĩa quán thiên thu

Có nghĩa :
     Cái nghĩa của Quan Thánh xuyên suốt từ ngàn thu đến nay và về sau nữa.

                       * 千古一人   Thiên cổ nhất nhân
Có nghĩa : 
              Ngàn xưa đến nay chỉ có một người ( trung nghĩa như là Quan Công vậy !).

             Cuối cùng là đôi câu đối ở 2 bên kham thờ của Quan Thánh Đế Quân là :

                  聖德無疆沾萬古，   Thánh đức vô cương triêm vạn cổ,
                  帝恩靡極頌千秋。   Đế ân mĩ cực tụng thiên thu.
Có nghĩa :
      Cái đức của bậc thánh nhân ( ở đây chỉ Quan Công ) còn thấm nhuần đến muôn đời sau,
      Ơn vua thì vô cùng, còn ca tụng mãi đến ngàn thu sau.

Quay ngược ra phía trước, đứng từ trong nhìn ra ngoài, ta thấy mặt trong phía trước có một hoành phi với 3 chữ HIỆP THIÊN CUNG bằng chữ Quốc Ngữ, bên dưới là đôi câu đối 4 chữ :

 廣種福田，    Quảng chủng phước điền,

                   為善最樂。    Vi thiện tối lạc.
Có nghĩa :
          Cố gắng mà trồng cho rộng ra cái mảnh ruộng phước đức, và nên hiểu rằng...
          Làm việc thiện là điều vui vẻ nhất trên đời.

          Và đôi câu đối 2 bên là :

                  帝錫龍章開泰運，    Đế tích long chương khai thái vận,
                  千秋神武見英風。    Thiên thu thần võ kiến anh phong.
Có nghĩa :
             Cờ của vua ban cho các Đại tướng đi chinh phạt (  Đế tích long chương : ở đây chỉ cờ của Quan Thánh Đế Quân ) mở ra thời vận lớn,
             Cái thần uy và võ dũng của Ngài, ngàn thu sau vẫn còn mang phong độ anh hùng.

            Ở sát mặt trong của cửa ra vào, còn có một hoành phi với 4 chữ :

                            萬物並育    Vạn vật tịnh dục
Có nghĩa :
               Muôn vật muôn loài cùng nhau phát triển mà không xâm hại lẫn nhau.

Ngoài ra,ta còn thấy rải rác các hoành phi trong chính điện như :

                           與天地參    Dữ thiên địa tham
Có nghĩa :
               Bất cứ việc gì cũng phải kết hợp giữa Trời Đất và Con Người, thì mới thuận lý tự nhiên, như ta thường nói phải có " Thiên thời địa lợi và nhân hòa vậy !".

                           義炳乾坤   Nghĩa bỉnh càn khôn
Có nghĩa :
               Cái nghĩa khí tràn đầy cả vũ trụ, trời đất (càn khôn).

 浩氣配天   Hạo khí phối thiên

Có nghĩa :
               Cái chí khí to lớn đến có thể  phối xứng ngang bằng với trời.

                           氣壯山河   Khí tráng sơn hà
Có nghĩa :
               Cái hào khí có thể làm cho núi sông trở nên hùng tráng hơn.

      Phía bên trái thờ Phước Đức Chánh Thần, còn có các hoành phi sau :

                        * 人民福地    Nhân dân phước địa
Có nghĩa :
                Đây chính là nơi đất Phước của nhân dân.

                        * 大義聯光    Đại nghĩa liên quang
Có nghĩa :
               Cái nghĩa lớn sáng cả các thần có liên quan với nhau ( chỉ cả Quan Thánh Đế Quân, Phước Đức Chánh Thần và Thiên Hậu Nguyên Quân ).

           Phía bên phải của chánh điện thờ bà Thiên Hậu với các Hoành phi :

                        * 聖德如天   Thánh đức như thiên
Có nghĩa :
                Cái đức của ông Quan Thánh ngang bằng như là Trời vậy !

                       * 至大至剛    Chí Đại Chí Cương
Có nghĩa :
     CHÍ : là Đến cùng, là hết mức.
     ĐẠI : là Chính Đại quang minh.
     CƯƠNG : là Cương Trực ngay thẳng. Nên...
    CHÍ ĐẠI CHÍ CƯƠNG là Quang minh chính đại tới cùng, Cương trực ngay thẳng tới cùng !

Chí Đại Chí Cương    Thánh đức như thiên

        Dười đây là hai hình ảnh, một ban ngày một ban đêm của Hiệp Thiên Cung được trang hoàng rực rỡ để đón Tết Mậu Tuất 2018.
       

          Mặt tiền Hiệp Thiên Cung tết Mậu Tuất 2018

     Cảnh đêm : Mặt tiền Hiệp Thiên Cung tết Mậu Tuất 2018

     Trên đây là tất cả các câu đối, hoành phi đã đọc thấy được trong Chùa HIỆP THIÊN CUNG Quận CÁI RĂNG, Phường LÊ BÌNH, Thành phố CẦN THƠ. Chép ra đây để cùng tìm hiểu, chiêm nghiệm và đọc chơi tiêu khiển khi trà dư tửu hậu.

                                                                                              Đỗ Chiêu Đức
                                                                                                 kính bút
                                                                                         Xuân Mậu Tuất 2018

          THỔ 土 là ĐẤT, đất là ĐỊA 地, trong chữ Địa có Bộ Thổ, nên Địa cũng là Đất. Ta có từ kép Thổ Địa 土地 là Đất Đai. Thổ cũng thuộc một trong 214 bộ của CHỮ NHO... DỄ HỌC, theo diễn tiến của chữ viết như sau :

          Giáp Cốt Văn      Kim Văn        Đại Triện       Tiểu Triện     Lệ Thư

Ta thấy :
         Từ Giáp Cốt Văn cho đến Đại Triện đều là hình tượng của một mô đất trên mặt đất, nên Thổ vừa là chữ Tượng Hình vừa là chữ Chỉ Sự, chỉ một đống đất trên mặt đất, đến Tiểu Triện thì các nét mới được kéo thẳng ra thành biểu tượng của chữ viết, cho đến Chữ Lệ thì mới hoàn chỉnh như chữ viết hiện nay THỔ 土 là ĐẤT.

         Có tất cả 463 chữ được ghép bởi bộ Thổ nầy để chỉ những gì có liên quan đến Thổ là Đất. Ta có các từ về Thổ là Đất rất lý thú và cũng không kém phần rắc rối như sau :

  - Thổ Địa 土地 : là Đất Đai, chỉ tất cả các loại đất trên đời nầy.
  - Thổ Nhưỡng 土壤 : cũng là Đất Đai, chỉ tất cả các loại đất dùng để trồng trọt.
  - Thổ Cư 土居 : chỉ tất cả các loại đất dùng để ở.
  - Thổ Canh 土耕 : là tất cả các loại Đất dùng để canh tác, làm ruộng.
  - Thổ Trạch 土宅 : là tất cả các loại Đất dùng để cất nhà ở, biệt thự.
  - Thổ Mộ 土墓 : là tất cả các loại Đất dùng để chôn cất người trong gia tộc, còn gọi là Đất Hương Hỏa, là đất dùng để lo nhang đèn hương khói cho người thân đã chết.   

          Theo Tử Vi đẩu số ta còn có 6 loại đất sau đây :

  * Lộ Bàng Thổ 路旁土 : Đất bên đường.
  * Thành Đầu Thổ 城頭土 : Đất đầu thành.
  * Ốc Thượng Thổ 屋上土 : Đất trên mái nhà.
  * Bích Thượng Thổ 壁上土 : Đất trên vách.
  * Đại Trạch Thổ 大澤 土 : Đất trong đầm lầy lớn.
  * Sa Trung Thổ 沙中土 : Đất trong cát.
    và...
           Mặc dù Mộc khắc Thổ, cây cối mọc lên hút hết chất bổ của đất làm cho đất trở nên cằn cỗi, và cây gỗ để ở dưới đất lâu ngày sẽ bị đất làm cho mục nát hết. Cái nầy kêu bằng tương khắc với nhau, nhưng...
           Lộ Bàng Thổ (đất ven đường), Đại Trạch Thổ (Đất trong đầm lầy lớn) và Sa Trung Thổ (Đất pha cát) không sợ Mộc, vì cây không sống giữa đường cái quan hay trên bãi cát, đầm lầy. Cả ba hành Thổ này nếu gặp Mộc không khắc dù Mộc khắc Thổ, trái lại còn có đường công danh, tài lộc thăng tiến không ngừng.

          Thành Đầu Thổ (Đất đầu thành), Bích Thượng Thổ (Đất trên vách) và Ốc Thượng Thổ (Đất mái nhà) đều sợ Mộc, nhất là Tang Đố Mộc, Thạch Lựu Mộc, như thân tự chôn xuống mộ. Ba hành Thổ này tuy không sợ Bình Địa Mộc, Đại Lâm Mộc, Tùng Bách Mộc nhưng không bền vững vì hình kỵ.

               
    Thổ là Đất, giá trị của đất tăng theo tỉ lệ thuận với số lượng của đất, chưa có một vật chất nào có giá trị từ số không, rồi sau đó cứ tăng dần đến vô tận như đất cả ! Hốt một nắm đất cho không, không ai thèm lấy cả, mặc dù họ không có đất để cắm dùi, nhưng nếu cho một vuông đất để che chòi ở, để cất nhà, thì không ai nở... từ chối cả ! Và cứ thế tăng dần, một công đất để trồng rẩy, một mẫu đất để cày ruộng... cho đến một xã, một làng, một huyện, một tỉnh, một nước... giá trị của đất cứ tăng mãi đến vô cực là... Trái Đất, là cả Quả Địa Cầu nầy !  

        Ông bà ta nói:
                   Tiền tài như phân thổ,        錢財如糞土，
                   Nhân nghĩa trị thiên kim.    仁義值千金。
Có nghĩa :
            Tiền của tài sản như phân như đất,
            Nhân nghĩa mới đáng giá ngàn vàng.
là ý ông bà muốn đề cao nhân nghĩa mà xem nhẹ tiền tài, tiền tài chỉ như phân như đất mà thôi, cũng như lời cô Kiều đã nói với Kim Trọng khi biết Kim đã nhặt được chiếc kim thoa của mình :

                         Chiếc thoa là của mấy mươi,
                  Mà lòng trượng nghĩa khinh tài xiết bao !

         Nhưng người đời thường xem trọng kim tiền hơn nhơn nghĩa, nên câu nói trên còn được sửa lại một cách mĩa mai như sau :

                      Tiền tài như... ông tiên tổ,
                      Nhơn nghĩa tợ... cục cứt khô !

         Ông bà ta lại dạy rằng : " Tấc đất là tấc vàng " để con cháu biết quý trọng cái cuộc đất mà ta đang sở hữu, nếu biết sử dụng đất một cách thích đáng, biết bỏ công sức lao động canh tác trồng trot, thì " tấc đất sẽ cho một tấc vàng " như chơi mà thôi !

        Nhớ khi xưa cái miếu Thổ Địa ở đầu làng quê tôi có đôi câu đối như sau :

                     THỔ năng sanh bạch ngọc,       土能生白玉，
                     ĐỊA khả xuất hoàng kim.          地可出黃金。
Có nghĩa :
               Đất có thể sanh ra ngọc trắng, và 
               Đất cũng có thể cho ra vàng ròng !

       Hạt ngọc trắng ở đây chính là hạt gạo trắng ngần đã nuôi sống chúng ta hàng ngày, còn vàng ròng sẽ có được nếu chúng ta chịu cày sâu cuốc bẫm. Đất chẳng những cho ta chỗ ở, cho ta việc làm, còn cho ta cái ăn cái mặc nữa, nên ông bà ta rất coi trọng đất và luôn quan niệm rằng : " Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá ". Thổ Công là ông thần đất, còn được gọi là Thổ Thần, nên khắp cả các thôn làng, nơi nào cũng có Thổ Công của nơi đó, và ông thần đất nầy cũng luôn luôn được cúng tế đầy đủ ở bất cứ lễ lạc nào. Trong Truyện Kiều tả lúc Bạc Hạnh thành thân với cô Kiều, cụ Nguyễn Du cũng đã viết :    

               
                                Bạc sinh qùy xuống vội vàng,
                      Qúa lời nguyện hết Thành Hoàng Thổ Công.

                               Câu đối thường thấy nhất của các miếu Thổ Thần ở vùng Nam Kỳ Lục Tỉnh quê tôi là :

                       土旺人從旺，     Thổ vượng nhân tòng vượng,
                       神安宅自安。     Thần an trạch tự an.
Có nghĩa :
             Đất có vượng thì người cũng sẽ vượng theo, và...
             Thần có được yên ổn, thì nhà cũng sẽ tự nhiên được yên ổn mà thôi !

       Thổ ngoài nghĩa là Đất ra, còn có nghĩa là : Cái gì đó thuộc về bản xứ, bản địa. Ta quen miệng gọi là đồ lô-can (local). Bây giờ thì Thổ được sử dụng như là một Hình Dung Từ (Tính Từ), như :

  - Thổ Dân 土民 : Dân cố hữu của một địa phương hay của một vùng nào đó. Ví dụ : Thổ Dân của Châu Mỹ là những Bộ tộc mọi Da Đỏ chẳng hạn...
  - Thổ Sản 土產 : là Đặc sản riêng của một vùng nào đó , Như Thổ Sản của Lái Thiêu là Sầu Riêng chẳng hạn...

  - Thổ Cẩm 土錦 : là Gấm được dệt ở địa phương, là Gấm nội hóa.
  - Thổ Âm 土音 : là Tiếng nói và Âm sắc riêng của địa phương nào đó. Như Giọng Bắc, Giọng Huế, Giọng Nam của ta vậy...
  - Thổ Hào 土豪 : là Cường hào ác bá ở địa phương.
  - Thổ Phỉ 土匪 : là các phe nhóm băng đảng cướp bóc ở địa phương.
  - Thổ Công 土公 : là Ông Thần Đất của địa phương nào đó như ta đã nói ở trên...

  - Thổ Quan 土官 : là Ông quan ở địa phương, như Trưởng thôn, Trưởng Làng, hay cao hơn là Tri Châu, Tri Huyện... Như trong Truyện Kiều, Hồ Tôn Hiến sau khi ngủ với cô Kiều một đêm rồi sợ mang tiếng " Quan trên ngó xuống người ta trông vào ", nên sáng ngày mới ép nàng lấy Thổ Quan : 

                             Lệnh quan ai dám cãi lời,
                      Ép tình mới gán cho người Thổ Quan.

        Thổ còn là cái Phong Thổ 風土, là phong thủy thổ nhưỡng, phong tục tập quán, là nếp sống của một địa phương nào đó, mà người ta thường gọi là Phong Thổ Nhân Tình 風土人情, Đi đến đâu, ta cũng phải tìm hiểu cái phong thổ nhân tình của nơi đó để dễ dàng hòa nhập vào nếp sống của địa phương đó.

       Ngoài Phong Thổ, ta còn có Thủy Thổ 水土, là Nước và Đất của một nơi nào đó kể cả khí hậu thời tiết nắng mưa của nơi đó luôn. Nếu không hợp với Thủy Thổ của nơi đó sẽ làm cho con người sanh ra bệnh hoạn, súc vật thì gầy còm, cây cỏ thì èo ọt... như câu chuyện ứng đối lý thú của Tướng quốc nước Tề với vua nước Sở thời Xuân Thu Chiến Quốc như sau :

      
       Yến Anh 晏嬰, còn được gọi là Án Anh, người đời sau tôn trọng ông, nên còn gọi là Án Tử, ông sinh năm 578 TCN ở Sơn Đông, mất năm 501 TCN ở Truy Bác, tự Bình Trọng là một nhân vật lịch sử nổi tiếng, sống và làm quan ở hai triều vua Tề Trang Công và Tề Cảnh Công thời Xuân Thu Chiến Quốc. Ông có dáng thấp nhỏ như đứa bé, nhưng có trí tuệ thông minh và là một vị quan có tài ứng đối giỏi của nước Tề.

       Một lần Án Tử vâng lệnh vua Tề đi sứ sang nước Sở. Vua Sở định làm nhục để thử tài của Án Tử, nên sau khi ban rượu, thì cho lính dẫn một người bị trói đi ngang qua. Vua Sở mới hỏi là người đó phạm tội gì ? Lính đáp, đó là một người ở nước Tề, phạm tội ăn trộm ngựa. Vua Sở bèn cười mà quay sang hỏi Án Tử là : " Người nước Tề hay ăn trộm lắm hay sao ? ". Án Tử mới đứng dậy chắp tay thưa rằng : " Thần nghe nói, cây quít trồng ở phương bắc thì cho trái to và ngọt, nhưng khi đem trồng ở phương nam thì lại cho trái nhỏ và chua, là bởi vì đâu ? Đó là đều do Thủy Thổ mà ra cả ! Nay người nước Tề ở nước Tề thì không trộm cắp, sang qua ở nước Sở lại sinh ra trộm cắp, thần nghĩ chắc cũng do cái Thuỷ Thổ bất đồng mà sinh ra như thế chăng ?! ". Vua Sở cười rằng : " Ta vì muốn nói chơi mà bị nhục ! ". Thế mới biết kẻ cả không nên nói chơi bao giờ !

                      Thổ là Đất, mà đất còn là quê hương đất nước. Cố Thổ 故土 là Cố Hương 故鄉, là quê cũ, quê xưa, quê nhà , là Cố Quốc 故國, là nơi chôn nhau cắt rốn, là nơi mà ta được sinh ra và lớn lên, như trong bài Độ Long Vĩ Giang 渡龍尾江 của cụ Nguyễn Du :

                    故國回頭淚，   Cố quốc hồi đầu lệ, 
                    西風一路塵。   Tây phong nhất lộ trần.
Có nghĩa :
                        Ngoảnh đầu quê cũ lệ rơi,
                   Dọc đường cát bụi tơi bời gió tây.

         Ngoảnh đầu trông lại quê hương mà khôn ngăn hai hàng lệ nhỏ. Lại thêm gió tây thổi suốt dọc đường gió bụi. Vừa qua khỏi sông Long Vĩ thì thân ta đã là người tha hương rồi... Trong Truyện Kiều, tả lúc Hoạn Thư bắt Kiều về làm nô tì, nguyễn Du đã viết :

                        Lâm truy chút nghĩa đèo bòng,
                        Nước non để chữ tương phùng kiếp sau.
                        Bốn phương mây trắng một màu,
                        Trông vời Cố Quốc biết đâu là nhà.

... và như lời than của một cung nhân đời Đường qua lời thơ của Trương Hỗ 張祜 là :

                   Cố quốc tam thiên lý,          故國三千里,
                   Thâm cung nhị thập niên.    深宮二十年.
Có nghĩa :
                   Quê cũ ba ngàn dặm,
                   Thâm cung hai mươi năm !

        Cách xa quê hương ba ngàn dặm và bị nhốt trong cung hai mươi năm thì còn gì là tuổi xuân nữa ! Trông người lại ngẫm đến ta, chúng ta đã lưu vong ở Mỹ trên bốn mươi năm và cách xa quê hương trên hai mươi ngàn dặm, chỉ còn đợi gởi nắm xương tàn nơi " Ngoại Thổ 外土" mà thôi !

        Theo Ngũ hành Sinh khắc thì Thổ khắc Thủy, có nghĩa là Đất khắc chế được Nước. Nói theo binh pháp ngày xưa là Binh đến thì Tướng ngăn, Nước đến thì Đất ngăn như cụ Đào Duy Từ  đã khuyên Chúa Sãi không nhận sắc phong của vua Lê do Chúa Trịnh áp đặt, với diễn tiến câu chuyện như sau :

      Năm 1627, chúa Trịnh Tráng muốn lấn vào Nam bèn sai Nguyễn Khắc Minh đi sứ, mang tiếng là phong tước cho chúa Nguyễn nhưng đồng thời cũng để dò xét tình hình đàng trong. Lúc bấy giờ Đào Duy Từ là Tham Tán bèn khuyên chúa Nguyễn che giấu lực lượng và tạm nhận phong để hòa hoãn với chúa Trịnh. Chúa Trịnh cũng đồng thời đòi chúa Nguyễn cho con ra Bắc chầu, nộp 30 voi đực và 30 chiến thuyền để đi cống nhà Minh bên Trung Quốc, Duy Từ khuyên là không  thực hiện rồi bày kế cho chúa Nguyễn đắp lũy Trường Dục để phòng thủ, với ý là Binh đến thì Tướng ngăn, Nước đến thì Đất ngăn . Chúa Nguyễn nghe theo và thực hiện ngay.

       Về việc sắc phong, vào năm 1630 Duy Từ cho người làm một cái mâm đồng hai đáy bên trong đựng sắc của chúa Trịnh, trên phủ lụa vàng rồi sai Trần Văn Khuông đi sứ. Trần Văn Khuông theo lời Duy Từ dặn dò, đối đáp, dâng mâm cho chúa Trịnh, rồi kiếm cớ trốn về. Chúa Trịnh thấy sứ đoàn vội vã đi về, sinh nghi, bèn cho lục mâm đồng thì thấy tờ sắc của mình trước đó còn có kèm theo một bài thơ như sau :

                  Mâu nhi vô dịch,          矛而無剔,

                  Mịch phi kiến tích.        覔非見迹.

                  Ái lạc tâm trường,        愛落心腸,

                  Lực lai tương địch!        力來相敵 !

Có nghĩa :

                Cây mâu mà không đâm, không khều.

                Tìm mãi mà không thấy tung tích gì cả.

                Thương đến nỗi rớt cả lòng dạ ruột gan.

                Nếu dùng sức mạnh đến đây, thì sẽ đối địch với nhau mà thôi !

         Cả triều không ai hiểu là ý muốn nói gì ?!. Giai thoại kể rằng :

         Chúa Trịnh cho mời Phùng Khắc Khoan (1528 -1613, trong khi sự kiện này xảy ra năm 1630 nên không chính xác) đến hỏi thì mới vỡ lẽ, trong chữ Hán cổ, chữ MÂU 矛 viết không có dấu phết thì thành chữ DƯ 予, nghĩa là ta; Chữ MỊCH 覔 mà bỏ chữ KIẾN 見 chỉ còn lại chữ BẤT 不 nghĩa là không. Chữ ÁI 愛  nếu viết thiếu chữ TÂM 心 thì ra chữ THỤ 受nghĩa là nhận.  Chữ LỰC  力 ghép với chữ LAI 來 sẽ thành chữ SẮC 勑  là sắc phong. Ghép 4 chữ của bốn câu trên lại ta có câu :

      Dư Bất Thụ Sắc 予 不 受 勑 ( Có nghĩa là : Ta không nhận sắc phong ). Chúa Trịnh hiểu ý là Chúa Nguyễn trả lại sắc phong, nổi giận, cho người đuổi theo sứ đoàn của Chúa Nguyễn, thì cả sứ đoàn của Trần Văn Khuông đã đi xa rồi !

      Chuá Trịnh cả giận cử binh hỏi tội, nhưng đụng phải lũy Trường Dục của Đào Duy Từ, nên bị Chúa Nguyễn đánh cho thua chạy tơi bời ! 

             Đào Duy Từ được tiếng là nhà chính trị quân sự, vừa là thầy giáo, vừa là bậc khai quốc công thần lớn nhất của 9 đời Chúa Nguyễn và 13 đời vua nhà Nguyễn, trong khi Gia Cát Lượng chỉ phò trợ có 2 đời Thục Hán mà thôi !

         Thổ là Đất, mà Đất còn là Nước, ta có từ kép Đất Nước để chỉ Lãnh thổ 領土 của một quốc gia, còn được gọi là Quốc Thổ 國土, Cương Thổ 疆土 là phần đất ở sát biên cương với nước láng giềng mà ta có được, nói theo lịch sử của thời phong kiến, thì đó là Hoàng Triều Cương Thổ 皇朝疆土 là đất của vua , đất của triều đình. Hoàng Triều Cương Thổ lớn nhất, mở mang nhất nước ta là dưới thời vua Minh Mạng, tiêu diệt và đồng hóa Chàm (Champa), lấn chiếm Chân Lạp (Campuchia), sát nhập đất Phù Nam (Hà Tiên, Rạch Giá, Cà Mau) để có được bản đồ hình cong chữ S như hiện nay. Nên, không có Đất là không có Nước, dân không có đất là dân vong quốc, chính quyền không có đất là chính quyền lưu vong, sẽ không làm nên trò trống gì cả ! Từ đó cho thấy ĐẤT quan trọng biết chừng nào ! Nhưng, nếu chính quyền lưu vong mà lập quốc được như dân Do Thái, thì chữ Nho gọi là "Quyển thổ trùng lai 卷土重來" Có nghĩa là : Cuốn đất mà trở lại, theo như ý của bài thơ thất ngôn tứ tuyệt "Đề Ô Giang Đình 題烏江亭" của Đỗ Mục khi đến bến Ô Giang nơi mà Hạng Võ Sở Bá Vương đã tự sát :

              勝敗兵家事不期，     Thắng bại binh gia sự bấtkỳ
              包羞忍恥是男兒.       Bao tu nhẫn sĩ thị nam nhi
 　          江東子弟多才俊，     Giang Đông tử đệ đa tài tuấn
              捲土重來未可知。     Quyển thổ trùng lai vị khả tri !

Có nghĩa :
                   Thắng bại chuyện binh ai biết trước ,
                   Làm trai nhịn nhục cứ dửng dưng.
                   Giang Đông tuấn kiệt còn đầy rẫy,
                   Cuốn đất làm nên chửa biết chừng !

                        Ý của Đỗ Mục là : Nếu như Hạng Võ cố chịu nhục mà về Giang Đông chiêu mộ thêm anh tài 

còn đầy rẫy nơi đó mà phất cờ đánh lại Lưu Bang, thì chưa biết chừng đã làm nên cơ nghiệp lớn ! Cũng như Nhà nước Israel hiện đại đã được hoàn thành năm 1948 sau hơn 60 năm nỗ lực của các nhà lãnh đạo phái Zion (Chủ nghĩa lập quốc Do Thái) nhằm thiết lập chủ quyền và quyền tự quyết trên một Tổ quốc Quốc gia Do Thái vậy.

                Thổ là Đất, Nhất Phầu Hoàng Thổ 一抔黃土 là Một nấm đất vàng, thường dùng để chỉ một nấm mộ, nhất là những nấm mộ hoang như của Đạm Tiên :

                              Xè xè nấm đất bên đường,
                       Dàu dàu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh.

          Còn sống thì phong lưu tiêu sái, hương trời sắc nước, nguyệt thẹn hoa nhường hay sự nghiệp lẫy lừng, danh vang bốn bể, anh hùng cái thế ... Nhưng khi chết đi rồi thì tất cả cũng đều vùi chôn dưới một nấm đất vàng ô trọc mà thôi ! Nên chi, Tào Tuyết Cần mới cho người đẹp u sầu muôn thuở Lâm Đại Ngọc chôn xác hoa rơi với " Nhất Phầu Tịnh Thổ 一抔淨土 " là một nấm đất tinh khiết không ô nhiễm bụi trần :

          Người đẹp Lâm Đại Ngọc 林黛玉 trong Hồng Lâu Mộng 紅樓夢 của Tào Tuyết Cần 曹雪芹, là người đẹp đa sầu đa cảm đa tài, rất giỏi về văn thơ đã thương khóc cho những cánh hoa rơi như thương cho thân phận của chính mình, rồi chôn hoa, rồi ngâm thơ điếu hoa hẵn hoi với bài TÁNG HOA NGÂM 葬花吟 với những lời thơ thật đẹp như sau :

              ... 願儂此日生雙翼﹐      Nguyện nông thử nhật sanh song dực,
                  隨花飛到天盡頭         Tùy hoa phi đáo thiên tận đầu.
                  天盡頭！何處有香丘﹖Thiên tận đầu ! Hà xứ hữu hương khâu ?
                  未若錦囊收艷骨         Vị nhược cẩm nang thu diễm cốt,
                  一抔淨土掩風流﹐      Nhất phầu tịnh thổ yễm phong lưu !...

Có nghĩa :
        Ước gì hôm nay ta chắp được đôi cánh, để cùng với các cánh hoa rơi bay đến tận cuối chân trời. Ở nơi cuối chân trời kia, không biết là nơi đâu có mồ hoa thơm đẹp. Ta chưa kịp may túi gấm để thâu táng thân xác đẹp đẽ của hoa, thôi thì đành mượn một nắm tịnh thổ để vùi chôn một kiếp phong lưu diễm lệ !...
       Lục bát :
                   .... Theo hoa bay đến cuối trời,
                  Chắp đôi cánh đẹp rạng ngời như hoa.
                        Cuối trời xa, cuối trời xa !...
                   Tìm hương mộ đẹp la đà xác thơm.
                        Chưa may túi gấm chiều hôm,
                   Vùi nông một nắm tủi hờn phong lưu !...
              

                 Người xưa để lại một câu nói ý vị sâu xa để khuyên răn người đời là :

                        Đản tồn phương thốn thổ,      但存方寸土，
                        Lưu dữ tử tôn canh.               留與子孫耕。
Có nghĩa :
           Làm sao cũng phải chừa lại một tấc đất nào đó, để cho con cháu sau nầy có đất mà canh tác.

       Một tấc Ta ngày xưa chưa bằng được ba phân Tây bây giờ, thế thì một tấc đất làm sao mà canh tác ?! À, thì ra câu nói còn có " ý tại ngôn ngoại ". Đất là một thực thể chứng minh cho sự sở hữu ngày xưa, ai chiếm hữu đất nhiều thì người đó sẽ giàu có, sẽ là chủ đất đầy quyền uy. Nên đất được mượn để chỉ mọi vật chất qúy giá và khi dùng rộng ra thì chỉ cả những giá trị tinh thần nữa. Như câu "Quảng chủng phước điền 廣種福田" có nghĩa : Trồng cho rộng ra mảnh ruộng phước đức. Ruộng Phước đức không phải là mảnh ruộng có thật, mà là muốn khuyên ta nên làm nhiều chuyện phước để "để đức" lại cho con cháu. Nên câu nói " Đản tồn phương thốn thổ, lưu dữ tử tôn canh " có ý khuyên ta :

   - Làm việc gì đó, đừng qúa cạn tàu ráo máng, đừng qúa tuyệt tình, hãy chừa một chút gì đó để lại cho con cháu về sau. Như đừng qúa cậy thế hiếp người, đừng ví người khác vào bước đường cùng, hãy chừa cho người ta một con đường sống, biết đâu sau nầy cũng vì thế mà con cháu ta cũng được người khác niệm tình mà tha cho con đường sống như thế.

   - Đừng sử dụng hết những uy tín, tín dụng mà mình có được, phải biết chừa lại cho con cháu. Ví dụ như : Ta dùng uy tín và sự tín dụng của mình để lừa hết người nầy đến người khác để thủ lợi, thì con cháu sau nầy sẽ bị mang tiếng là "Con cháu của tên lừa đão", chẳng những mọi người không chịu kết giao giúp đỡ, mà còn không tin tưởng để giao phó công việc nữa. Con cháu sẽ không còn "chút đất nào để cày bừa" nữa cả !

     Nói theo trào lưu trước mắt là :
   - Phải biết yêu qúi và bảo vệ môi trường sống trước mắt, đừng quá phung phí không khí trong lành mà phải biết tiết chế để chừa lại phần nào môi trường và không khí trong sạch cho con cháu sau nầy !

     Nói theo bình dân mà ông bà ta thường nhắn nhủ : "Làm việc gì đó phải cho có hậu". Đừng làm việc đoản hậu, mà phải biết chừa cái hậu cho con cháu sau nầy. Đó là tất cả những gì mà cổ nhân đã gói ghém trong câu : " Đản tồn phương thốn thổ, lưu dữ tử tôn canh " là thế !

Bà con vùng đồng bằng sông Cửu Long thường hay nói chơi với nhau rằng : " Làm cho lắm tắm cũng ở truồng !". Ý muốn nói dù cho thị phi thành bại gì hễ nhắm mắt buông xuôi thì đều "Nhập thổ vi an 入土為安" mà không thể mang theo thứ gì cả, như "tắm" thì làm sao mà "mặc đồ" cho được ! Bôn ba vất vả một đời, cuối cùng thì cũng đành chịu vùi sâu dưới ba tấc đất. Con người sống nhờ đất, chết lại về với đất, và cứ thế mà luân hồi mãi như Nguyễn Gia Thiều đã nói trong Cung Oán Ngâm Khúc:

                           Tuồng huyễn hóa đã bày ra đấy, 
                      Kiếp phù sinh trông thấy mà đau.

                           Trăm năm còn có gì đâu,
                    Chẳng qua một nắm cổ khâu xanh rì !

Xin được kết thúc bài phiếm luận " Thổ là Đất " ở nơi đây, và để thực hiện câu :

                           Đản tồn phương thốn thổ,     但存方寸土，
                           Lưu dữ tử tôn canh.              留與子孫耕。

     
xin mọi người hãy hỏa thiêu thân xác sau khi chết, để chừa lại tấc đất và môi trường sạch cho con cháu sau nầy!

                        Mong lắm thay !

Đỗ Chiêu Đức       

                                   HỎA là LỬA

     Theo Phật giáo, cơ thể con người là do Tứ Đại : Phong Thủy Hỏa Thổ, tức là Đất Nước Gió Lửa kết hợp lại mà thành, nên bản thân con người đã có một phần tư là lửa ở trong đó rồi, ngọn lửa đó cứ âm ỉ mãi trong ngũ tạng lục phủ tạo nên sự ham muốn mãnh liệt mà ta gọi là Lửa Dục Vọng. Trong văn chương Phật giáo thì gọi nhẹ nhàng hơn : Lửa Lòng. Như cụ Nguyễn Du đã diễn tả tâm trạng của Thúy Kiều khi tu ở Quan Âm Các :

                                Cho hay giọt nước cành dương  
                         Lửa Lòng tưới tắt mọi đường trần duyên ...

và như lời của Thúy Kiều đã phân bua với Vương Viên Ngoại khi ông muốn nàng từ giả sư Giác Duyên để theo mọi người về nhà đoàn tụ :

                                 Sự đời đã tắt Lửa Lòng,
                         Còn chen vào chốn bụi hồng mà chi ?!

       " Tắt Lửa Lòng " còn là một tiểu thuyết tình cảm lãng mạn nổi tiếng của nhà văn Nguyễn Công Hoan, được giới thiệu lần đầu tiên vào năm 1933. Tác phẩm này nhanh chóng trở nên phổ biến, và rất nhiều người chuyển thể thành các vở kịch nói, phổ nhạc... trong số đó phải kể đến Soạn giả Trần Hữu Trang đã biên kịch lại và chuyển thể thành vở cải lương năm 1936 với tên của 2 nhân vật đi vào huyền thoại kịch nghệ Việt Nam là " Lan và Điệp ". Chuyện tình " Lan và Điệp "của Việt Nam ta có thể sánh ngang với chuyện tình " Lương Sơn Bá và Chúc Anh Đài " của Trung Hoa xưa, và còn có phần vượt trội hơn về mặt bình dân, được phổ biến rộng rãi trong mọi tầng lớp quần chúng nhân dân. Nhớ khi xưa, yêu một cô bạn cùng trường, tôi cũng lấy chuyện tình Lan và Điệp để ví dụ :

                         Anh với em như Điệp với Lan,
                         Thanh mai trúc mã đẹp muôn vàn.
                         Vỏ vẻ thơ Đường anh đọc thấy,
                         Chuyện mình sao giống khúc Trường Can...

    Chả trách mối tình đầu học sinh tan vỡ theo khói mây như bao mối tình đầu khác !

                  Trong Cung Oán Ngâm Khúc Nguyễn Gia Thiều cũng đã gọi ngọn lửa âm ỉ đốt trong lòng người cung nữ là Tâm Hỏa với các câu :

                        Ngọn tâm hỏa đốt dàu nét liễu, 
                        Giọt hồng băng thấm ráo làn son. 
                        Lại buồn đến cảnh con con, 
                        Trà chuyên nước nhất, hương đùn khói đôi !

         Trong Truyện Kiều, cụ Nguyễn Du cũng mượn chữ Tâm Hỏa nói thành "Lửa Tâm" để tả ngọn lửa ghen tuông trong lòng của Hoạn Thư là:

                        Lửa Tâm càng dập càng nồng,
                  Trách người đen bạc ra lòng trăng hoa.

                        Ví bằng thú thật cùng ta,
                  Cũng dung kẻ dưới mới là lượng trên !

           Hỏa là Lửa, và là chữ Tượng Hình của một trong 214 bộ của Chữ Nho... Dễ Học, theo diễn tiến của chữ viết như sau :
 

               Giáp Cốt văn         Đại Triện          Tiểu Triện          Lệ Thư

Ta thấy :
           Giáp Cốt Văn là hình tượng của một ngọn lửa được vẽ cách điệu để tượng trưng cho lửa, qua Đại Triện, Tiểu Triện dần dần diễn tiến thành chữ viết, cho đến Chữ Lệ thì đã định hình giống như chữ viết hiện nay HỎA 火 là LỬA. Có tất cả 407 chữ được ghép bởi bộ Hỏa nầy để chỉ những gì có liên quan tới Lửa như đèn đóm đuốc nến, nóng nực sáng sủa, nấu nướng chiên xào ... đều thuộc bộ Hỏa cả , Cho thấy là Lửa quan trọng biết bao trong đời sống của chúng ta.

         Lửa cháy đỏ rực, hừng hực với ngọn lửa đỏ bốc cao là Dương Hỏa, còn lửa cháy âm ỉ với ngọn lửa xanh dịu dàng chập choạng là Âm Hỏa. Nhưng dù âm dù dương thì lửa vẫn cho ánh sáng và sức nóng có thể thiêu đốt hoặc làm thay đổi hình dạng của những vật chất khác, kể cả Vàng cũng bị chảy thành chất lỏng, mặc dù ông bà ta nói " Vàng thật không sợ lửa ", cũng là để chỉ màu sắc của vàng không hề bị suy suyển mà thôi.

                      Thiên Thượng Hỏa              Tích Lịch Hỏa 

         Theo Tử Vi đẩu số thì có 6 hình thức lửa, đó là : Thiên Thượng Hỏa 天上火 là Lửa trên trời là Lửa của Mặt Trời, Tích Lịch Hỏa 霹靂火 là Lửa Sấm sét là Lửa của điện chớp, Sơn Đầu Hỏa 山頭火 là Lửa đầu núi là Núi lửa, Sơn Hạ Hỏa 山下火 là Lửa dưới núi là Lửa cháy rừng, Lô Trung Hỏa 爐中火 là Lửa trong lò là Lửa nấu ăn và Phúc Đăng Hỏa 覆燈火 là Lửa của cây đèn dầu là Lửa dùng để thắp sáng. Nên được chia làm hai nhóm :
      * Thiên Thượng Hỏa 天上火, Tích Lịch Hỏa 霹靂火, Sơn Đầu Hỏa 山頭火 thì không kỵ thủy, không sợ nước, có nước lại càng nổ lớn cháy lớn hơn.
      * Sơn Hạ Hỏa 山下火, Lô Trung Hỏa 爐中火, Phúc Đăng Hỏa 覆燈火 thì gặp nước, gặp mưa đổ xuống là tắt queo ngay !

        Theo thần thọai xưa thì Lửa có 2 nguồn gốc như sau :

       * Toại Nhân 燧人, hay Toại Nhân thị 燧人氏, là người sáng tạo ra lửa trong Thần thoại Trung Hoa cổ đại, có thuyết xưng ông là một trong Tam Hoàng Ngũ Đế. Theo Cao Đài từ điển, Toại là khoan gỗ lấy lửa, còn Nhân là người.
        Theo Sách Hàn Phi tử - Ngũ Đố chép rằng: " Thời thượng cổ, dân ăn quả, củ, thịt sống nên bị đau bụng, bệnh tật rất nhiều. Có thánh nhân bổ củi để lấy lửa nấu chín thức ăn, dân ca ngợi tôn làm vua trong thiên hạ, hiệu là Toại Nhân thị ". Nhờ có Toại Nhân, loài người có lửa, không còn đứng ngang hàng với cầm thú như trước nữa.

       * Chúc Dung 祝融, vốn tên là Trọng Lê 重黎, sáng tạo ra cách nấu qua vật cách nhiệt như: nồi đất, ấm đất, niêu đất; khiến món ăn có mùi vị và thơm ngon hơn, ông lại nghiên cứu ra các chất để khi cần là có lửa ngay mà khỏi phải dùi cây hay mài đá nữa. Ví dụ như ông ép dầu lạc (dầu phọng) tích trữ làm chất cháy, hoặc chế ra ngọn đuốc để có thể giữ lửa và di chuyển được trong bóng tối. Ông giữ chức Hỏa Chính cai quản về việc chế tạo và sản xuất lửa trong thiên hạ với danh hiệu là Chúc Dung 祝融, được dân gian truyền tụng như là một ông Thần Lửa sau Toại Nhân.

         Từ sau khi La Quán Trung viết quyển Tam Quốc Chí có nhân vật Chúc Dung Phu Nhân là vợ của Man Vương Mạnh Hoạch, thì lại có thuyết cho thần lửa Chúc Dung là phái nữ, và có lẽ vì thế mà ta có từ " Bà Hỏa " để chỉ lửa củi hỏa hoạn chăng ?! Sau PHONG DI là " Dì Gió ", ta còn có CHÚC DUNG là " Bà Hỏa " nữa, cho thấy từ ngàn xưa Phái Nữ đã không phải là phái yếu đuối tầm thường !

       Toại Nhân thị 燧人氏      Chúc Dung 祝融    Bà Hỏa Chúc Dung   

        Theo Dịch Lý Bát Quái về âm dương ngũ hành thì NAM PHƯƠNG BÍNH ĐINH HỎA. Bính là Dương hỏa, Đinh là Âm hỏa và đều thuộc Phương Nam, ăn với mùa hè là mùa nóng nực nhất trong năm, mùa của " Lựu phun lửa hạ..." thích hợp với các loài hoa màu đỏ rực như Hoa  Phượng, Hoa Đỗ quyên, hoa Thạch lựu... và như cụ Nguyễn Du đã chuyển mùa trong Truyện Kiều khi ông cho cô Kiều đi tắm :

                             Dưới trăng quyên đã gọi hè,
                        Đầu tường lửa lựu lặp lòe đâm bông.

                             Buồng the phải buổi thong dong,

                        Thang lan rủ bức trướng hồng tắm hoa.       

           Hỏa là lửa, lửa chẳng những mang lại sự ấm áp, mang lại ánh sáng cho con người, mà còn đưa con người ra khỏi cảnh sống hoang sơ ăn lông ở lổ lúc ban đầu nữa. Lửa còn mang lại những niềm vui, hạnh phúc cho con người khi trời đông gía rét mà được quây quần bên bếp lửa hồng ấm cúng của gia đình như lời ca trong bài "Về Dưới Mái Nhà" của Y Vân và Xuân Tiên :

                     "...Người ơi, mau về đây, 
                         về bên bếp hồng tay cầm tay...

                         Cười lên chan chứa tươi làn môi ...

                         nhớ phút vui đêm nay !

và...

                      ...Nhà ai trong chiều nay
                         Lửa đêm đốt hồng vai kề vai
                         Và nghe câu hát yêu đời ai
                         Hát mãi sao không nguôi..."

... và cái " bếp hồng " ấm áp hạnh phúc kia theo mãi trong tâm thức của những con người tha phương cầu thực như chúng ta mãi mãi cho đến trọn đời :

               Ơi,... nỗi lòng chan chứa, 
               Hỡi người ơi ... biết sao cho vừa... tình thương... của bếp hồng soi !

và bâng khuâng ray rức thiết tha hơn với ...

                     ...Chiều nay mưa còn rơi
                        Chiều nay bếp hồng đang còn say
                        Chiều nay vui sống trong tình yêu.
                        Nhớ phút vui không nguôi.

                Nào ai xa ngàn nơi.
                Kìa bao mái nhà đang chờ ai
                Kìa bao bếp hồng đang còn tươi
                Thương nhớ lên đầy vơi..."

         Ôi, qủa là những lời ca ray rức, não nuột làm xúc động lòng người xa xứ !... Bài hát " Về Dưới Mái Nhà " đã ăn sâu vào tâm thức của tôi khi tôi vừa mới lớn, khoảng cuối thập niên năm mươi của Thế Kỷ trước, lúc Tổng Thống Ngô Đình Diệm mới về nước chấp chánh, nên... đến bây giờ định cư trên đất Mỹ nầy, lời của bài hát càng âm ỉ râm rang hơn làm ray rức mãi lòng người viễn xứ như tôi, nhất là vào những ngày cận Tết với trời đông gía lạnh.....

         Trong thi ca cổ cũng vẽ nên một bức tranh ấm áp của những người bạn xa quê tìm đến với nhau trong những đêm xuân cận Tết với các nét chấm phá thật nên thơ như trong bài Hàn Dạ ( đêm lạnh ) của Đỗ Tiểu Sơn đời Tống :

                  寒夜客來茶當酒，     Hàn dạ khách lai trà đương tửu,
                  竹爐湯沸火初紅。     Trúc lô thang phất hỏa sơ hồng.
                  尋常一樣窗前月，     Tầm thường nhất dạng song tiền nguyệt,
                  才有梅花便不同。     Tài hữu mai hoa tiện bất đồng.   
Có nghĩa :
                Đêm đông bạn đến rượu thay trà,
                Quanh bếp than hồng nước mới pha.
                Bên cửa thường ngày trăng vẫn chiếu,
                Thêm cành mai nữa, nhớ quê xa !...

                                         Đêm đông bạn đến rượu thay trà,

          Hỏa là Lửa, ngoài nghĩa Bếp Lửa ra, Hoả còn có nghĩa là Đèn Đóm, đèn đuốc thắp lên ban đêm để vui chơi trong cung như nàng cung nữ thất sủng nhìn về nơi có ánh đèn lửa tiệc tùng mà tủi thân tủi phận :

                  火照西宮知夜飲，    Hỏa chiếu Tây cung tri dạ ẩm
                  分明復道奉恩時。    Phân minh phúc đạo phụng ân thì.

                                                                     ( Tây Cung Thu Oán )
Có nghĩa :
                        Lửa chiếu Tây cung đang dạ tiệc,
                        Rõ ràng nơi đó hưởng ơn vua !

...và buồn như nàng cung nữ trong Cung Oán Ngâm Khúc của Ôn Như Hầu :

                        Hóa công sao khéo trêu ngươi, 
                        Bóng đèn tà nguyệt tẻ mùi ký sinh. 

  ... cũng là đèn lửa nhưng buồn vui có khác, và không chỉ có buồn vui, có những ánh đèn còn rất nên thơ, như đèn của lửa chài trong Phong Kiều Dạ Bạc của Trương Kế :

                   江楓漁火對愁眠      Giang phong ngư hỏa đối sầu miên

mà Tản Đà đã diễn Nôm rất nên thơ là :

                            Lửa chài cây bến sầu vương giấc hồ...

           ... hay như hai ba đóm lửa lặp lòe của một bến đò xa xa trong đêm tối trong bài Đề Kim Lăng Độ của Trương Hỗ đời Đường :

                金陵津渡小山樓，    Kim Lăng tân độ tiểu sơn lâu,
                一宿行人自可愁。    Nhất túc hành nhân tự khả sầu.
                潮落夜江斜月裡，    Triều lạc dạ giang tà nguyệt lý
                兩三星火是瓜州。    Lưỡng tam tinh hỏa thị Qua Châu
Có nghĩa :
                      Kim Lăng bến nước cạnh đồi cao,
                      Lữ khách qua đêm tự cảm sầu.
                      Triều xuống trăng mờ chênh chếch chiếu,
                      Lặp lòe đóm lửa ấy Qua Châu !

Trong cảnh đêm khi nước thủy triều đang xuống dưới ánh trăng nghiêng nghiêng mờ chiếu, thấp thoáng hai ba đóm lửa đèn nhà ai như những vì sao lạc kia, chính là bến đò Qua Châu đối diện đó vậy ! Qủa là một bức tranh chấm phá với cảnh đèn đóm trong đêm vô cùng nên thơ và thi vị !

          Lửa dịu dàng là thế, ấm áp là thế, nên thơ là thế... nhưng khi nổi " tam bành " thì " Bà Hỏa " hoạn đến không buông tha cho ai cả, không buông tha cho vật chất nào cả, mà thiêu rụi sạch sành sanh. Bão tố giật xập nhà cửa, nước lụt cuốn trôi nhà cửa, nhấn chìm ghe xuồng... nhưng cũng còn vớt vát lại được chút đồ đạc còn trôi nổi trên sông, chớ sau một cơn hỏa hoạn thì tất cả còn lại chỉ là đống tro tàn của dĩ vãng mà thôi !

           Lửa còn đi liền với chiến tranh với các từ Binh Lửa, Khói Lửa, Tên lửa, Đạn lửa hay Lửa Đạn là vùng lửa cháy đạn bay, là nơi tuyến đầu, nơi mà người ta bắn giết lẫn nhau, là các vùng Hỏa Tuyến 火線, nơi mà ban đêm luôn có " Những đóm mắt Hỏa Châu 火珠 " soi sáng chiến trường .  Tội nghiệp cho tuổi trẻ Miền Nam, tội nghiệp cho các anh lính trẻ Việt Nam Cộng Hòa như tôi  " xếp bút nghiên theo việc binh đao " để đêm đêm phải tâm sự cùng " Những ánh mắt Hỏa Châu " như trong bài hát của Nhạc sĩ Hàn Châu :

                     Có những đêm dài ... anh ngồi ...nhìn hỏa châu rơi ...
                     Nghe vùng tâm tư ... cháy đỏ ...xoay ngang lưng trời ...
                     Những đóm mắt hỏa châu, bừng lên trong màn tối ,
                     Như mắt em sáng ngời, theo anh đi ngàn lối ...
                     Những đêm không ngủ... anh ngồi tâm sự ...cùng hỏa ...châu rơi..... 

          

         Qủa là tội nghiệp cho tuổi trẻ của Miền Nam khoảng thập niên 60-70 thế kỷ trước , tuổi trẻ của Việt Nam nói chung đã bị cuốn vào vòng chiến tranh ý thức hệ một cách oan uổng...

         Ngày xưa, gọi chiến tranh là Phong Hỏa 烽火, là những lửa khói bốc lên do chiến loạn, mà cũng là những lửa khói được đốt lên để báo hiệu chiến tranh đang diễn tiến đến nơi nào, là những Phong Hỏa Đài 烽火台 dùng để cảnh báo cho dân chúng hậu phương biết trước mà tránh xa và nhất là để cho quan binh hậu phương biết đường mà ứng phó. Nên Phong Hỏa là chiến tranh như Đỗ Phủ đã viết về chiến loạn do An Lộc Sơn gây ra :

                  Phong Hỏa liên tam nguyệt    烽火連三月

là Chiến tranh kéo dài suốt ba tháng liền... đã gây ra rất nhiều chết chóc khổ đau tang thương khắp chốn, huống chi cuộc chiến Nam Bắc Việt Nam kéo dài những ba mươi năm, nhân dân cả nước phải hứng chịu biết bao nhiêu là đau thương đồ thán do bom đạn gây ra !  

           Hỏa là Lửa, là Đèn đuốc là Đăng Hỏa 燈火. Hỏa là Tinh Hỏa 星火 là những vì sao lắp lánh trên trời, là Hỏa Tinh 火星 một trong 4 hành tinh của Thái Dương Hệ, có tên la-tinh là Mars. Theo khoa học giả tưởng trên Hỏa tinh có Người Hỏa Tinh và có sự sống như trên Trái đất. Hoả Tiển 火箭 là Tên Lửa, vừa là vũ khí sát thương, vừa là phương tiện chuyên chở trong và ngoài không gian. Hỏa Thạch 火石 là Đá lửa, đá dùng để đánh lửa. Hỏa Sơn 火山 là núi lửa, là Hỏa Diệm Sơn 火焰山. Hỏa Khanh 火坑 là Cái Hầm Lửa, từ dùng để chỉ các cô gái điếm sống cuộc sống đày đọa đồi trụy ngột ngạt như bị nhốt trong hầm lửa vậy, nên cụ Nguyễn Du đã gọi là "Lửa Nồng" khi cho cô Kiều phân tách để Thúc Sinh hiểu được là sống cảnh lẻ mọn bị vợ lớn ghen tuông hành hạ (giấm chua) còn tội nghiệp hơn là sống đời kỹ nữ nữa :

                          Cúi đầu luồn xuống mái nhà
                     Giấm Chua lại tội bằng ba Lửa Nồng !
 
          Hỏa còn dùng để chỉ vũ khí của quân đội như từ Hỏa Thương 火槍 là Súng Ống, Hỏa Dược 火藥 là Thuốc súng, Hỏa Lực 火力 là sức mạnh của vũ khí quân đội, Hỏa Tốc 火速 là Nhanh Chóng, Hỏa Công 火攻 là Tấn công bằng lửa, dùng lửa để Hỏa Thiêu 火燒 đốt cháy quân địch, như trận Hỏa Thiêu Xích Bích 火燒赤壁 của Khổng Minh Gia Cát Lượng đã đốt tiêu 81 vạn quân của Tào Tháo trên dòng sông Xích Bích vậy. Cuối cùng để nuôi sống quân đội hàng ngày còn có anh Hỏa Đầu Quân 火頭軍 mà sau nầy trong Quân lực Việt Nam Cộng Hòa gọi là Lính Nhà Bàn, còn Bộ đội Bắc Việt thì gọi là Anh Nuôi. 

           Ngoài trận hỏa công để đời nổi tiếng trong lịch sử thời Tam Quốc ra , còn một trận hỏa công rất đặc sắc nữa ở thời Xuân Thu Chiến Quốc, đó chính là Hỏa Ngưu Trận 火牛陣. Theo Sử Ký Điền Đan Liệt Truyện...

          Đời Yên Chiêu Vương, tướng Yên là Nhạc Nghị đem binh đánh Tề. Tướng Tề là Điền Đan cố giữ thành Tức Mặc. Năm 279 trước Công Nguyên, Yên Huệ Vương nối ngôi, Điền Đan dung kế ly gián để Yên vương dùng tướng Kỵ Kiếp thay cho Nhạc Nghị, đoạn lại dùng kế trá hàng để Kỵ Kiếp không phòng bị, rồi đang đêm gom hết cả ngàn trâu bò trong thành, buộc gươm đao nhọn vào sừng trâu, đuôi trâu buộc cỏ rơm có tẩm dầu, rồi đốt lửa lên, trâu bị nóng cắm đầu cắm cổ phóng về phiá quân Yên, lại cho 5000 lính cảm tử xung phong giết tới. Quân Yên đại bại, Kỵ Kiếp chết trận, Điền Đan thừa thế xua quân đánh chiếm lại hơn 70 thành đã bị mất.

         Vì tích Hỏa Ngưu Trận ở trên mà trong văn học Việt Nam có một bài thơ vịnh Con Trâu Già rất hay như sau :

                         Một nắm xương khô, một nắm da
                         Bao nhiêu cái ách đã từng qua
                         Đuôi cùn biếng vẫy Điền Đan hỏa
                         Tai nặng buồn nghe Nịnh Thích ca
                         Sớm thả đồng đào ăn đủng đỉnh
                         Tối về chuồng quế thở nghi nga
                         Có người toan giết tô chuông mới
                         Ơn đức vua Tề, lại được tha.

        Bài thơ trên có người cho là của cụ Huỳnh Mẫn Đạt, có người cho là của Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến. Nhưng dù của ai thì đây vẫn là một bài thơ hay.

                   Hỏa Thiêu Xích Bích           Hỏa  Ngưu  Trận

         Hỏa là Lửa, nhưng Hỏa Kê 火雞 không phải là Con Gà Lửa mà là con Gà Tây, bình dân gọi là con Gà Lôi, ở Mỹ gọi là Turkey. Lễ Gà Lôi là Lễ Tạ Ơn của Mỹ (ngày Thứ Năm của tuần thứ 3 trong tháng 11), hằng năm dân Mỹ phải "hỏa thiêu" đến mấy triệu con Hỏa Kê nầy để ăn mừng. Hỏa Trùng còn gọi là Huỳnh Hỏa Trùng 螢火蟲, không phải là con sâu lửa mà là con Đom Đóm với ánh đèn lân tinh chớp sáng phía sau đuôi trên các ngọn cây bần ở quê tôi. Cũng như Hỏa Hầu 火候 không phải là con Khỉ Lửa, mà là chỉ cái tiêu chuẩn mức độ đạt đến cở nào. Như hấp bánh còn thiếu hỏa hầu nên bánh chưa thật chín thật ngon, Công phu luyện chưa tới hỏa hầu nên chặt cục gạch còn chưa bể hai... Hỏa Hầu cũng không phải là Tề Thiên Đại Thánh 齊天大聖, vì Tôn Ngộ Không 孫悟空 là con Thạch Hầu 石猴, con khỉ từ trong đá nứt ra, chứ không phải là con khỉ lửa; chỉ sau khi bị Thái Thượng Lão Quân đốt trong lò Bát quái bảy bảy bốn mươi chín ngày ra, thì Tôn Ngộ Không mới có được Hỏa nhãn Kim tinh 火眼金睛, có nghĩa : Con mắt rực như lửa và tròng mắt sáng như vàng có thể nhìn thấu mọi sự vật do yêu quái biến hình. Nhưng Hỏa Xa là Xe Lửa, Hỏa Long 火龍 thì lại là con rồng lửa chính hiệu có màu đỏ rực như lửa. Gần đây, người Hoa lại dùng từ Hỏa Oa 火鍋 là Cái Nồi Lửa để chỉ Cái Lẩu (cái Cù Lao) mà ta thường ăn khi có tiệc. 

      Theo phép tạo chữ Nho ngày xưa, một chữ Hỏa 火 là Lửa; 2 chữ Hỏa chồng lên nhau là Viêm 炎 là Nóng, ta có từ kép Viêm Nhiệt 炎熱 là Nóng nực; 3 chữ Hỏa ghép lại thành chữ Diễm 焱 là Lửa cháy rực rỡ, đọc là Diệm thì đồng âm với từ Hỏa Diệm Sơn 火焰山 là Núi Lửa, HỎA DIỆM SƠN còn là từ dùng để chỉ các bà các cô có thân hình với 3 vòng thật "nóng", thật gợi cảm, thật bốc lửa !  

                      Những thành ngữ có chữ Hỏa 火 mà Hoa Việt đều thông dụng là :

 * Hỏa thượng gia dầu 火上加油 : Ta nói là "Lửa cháy thêm dầu" hay là "Đổ thêm dầu vào lửa", ý nói đã không chửa cháy mà còn làm cho nó cháy lớn thêm hơn ! 

 * Hỏa hải đao sơn 火海刀山 : Ta nói là "Núi đao biển lửa" để chỉ những nơi vô cùng nguy hiểm, những chỗ mất mạng như chơi !

 * Can sài liệt hỏa 乾柴烈火 : là Củi khô lửa mạnh, ta nói là "Lửa gần rơm" lâu ngày cũng bén.

 * Sấn hỏa đả kiếp 趁火打劫 : Thừa lúc lửa cháy để cướp đồ của người khác, ta nói là " Thừa nước đục thả câu".

 * Phong hỏa liên niên 烽火連年 : Chiến tranh năm nầy liền năm khác, ta nói là " Chiến tranh dai dẳng" như cuộc nội chiến của Việt Nam ta ngày xưa làm cho quân dân đều chán ngán.

         Trong Tăng Quảng Hiền Văn cũng có những câu ngạn ngữ rất thực tế như :

                   Viễn thủy nan cứu cận hỏa,     遠水難救近火，
                   Viễn thân bất như cận lân.      遠親不如近鄰。
Có nghĩa :
                 Nước xa không thể cứu được lửa gần ,
                 Bà con xa không bằng láng giềng gần.

 Hay như câu :

                    Thành môn thất hỏa,      城門失火，
                    Ương cập trì ngư.           殃及池魚。 
Có nghĩa :
               Cửa thành bị lửa cháy, bị hỏa hoạn, thì làm cho lũ cá ở trong ao cũng bị tai ương, bị vạ lây, vì... người ta sẽ vét hết nước ở trong ao để chửa lửa, nên cá sẽ không còn nước để sống nữa ! Giới bình dân gọi là : "bị văng miểng", bị họa lan can !

         Hỏa là Lửa cũng như Mộc là Cây là 2 nhân tố không thể thiếu trong đời sống con người. Hỏa là Đăng Hỏa 燈火 là Đèn đóm để thắp sáng; là Hỏa Lô 火爐 là cái Lò lửa để nấu ăn. Trong thời đại văn minh hiện nay ta còn có Điện Lô 電爐 là Lò điện, Mai Lô 煤爐 là Lò Gas... Lửa còn dùng để sưởi ấm, nấu nướng chiên xào, chế biến thức ăn, xúc tác phản ứng hóa học trong phòng thí nghiệm, để luyện kim... kể cả những hoạt động vui chơi như Bắn pháo bông, Đốt lửa trại... đều không thể xa rời được lửa. Thử nghĩ nếu một ngày không có lửa thì cuộc sống sẽ ra sao và thế giới nầy sẽ ra sao ?!

        Những đêm nguyện cầu, những đêm thắp nến, đều nhờ vào ngọn lửa của ánh nến để thắt chặc thêm tình đoàn kết, để ung đúc thêm ý chí đấu tranh, để càng hạ quyết tâm phấn đấu hơn để đạt mục đích cuối cùng. Ta hãy nghe lại lời của bài hát Nhạc Rừng Khuya mà nhạc sĩ Lam Phương đã sáng tác khi ông còn chưa đầy 20 tuổi :

             ... Bập bùng bấp bung ...đêm khuya thêm não nùng... 
                 Lửa càng bừng cháy, siết tay nhau... chúng ta cùng múa 
                 quanh lửa hồng... cháy trong rừng khuya 
và...
             ... Lửa cháy, hăng lửa giục lòng dân ...đoàn kết 
                 Lửa reo, vang lửa gào lòng ta ...nguồn sống 
                 Lửa Tự Do ...muôn năm vẫn reo ...rừng ơi !

                Trở lại với đề tài lúc ban đầu, theo quan niệm của Phật Giáo, cơ thể con người là do TỨ ĐẠI : Đất Nước Gió Lửa khi đã đủ cơ duyên thì kết hợp lại mà thành, nên khi chết đi thì thân Tứ Đại sẽ trả về cho Tứ Đại. Nhớ năm 1963 khi Hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu xong thì còn lại ... trái tim vẫn không chịu cháy trong  lò thiêu lên đến 4000 độ C tại Đài hỏa táng An dưỡng địa ở Phú Lâm (Sài Gòn). Thì ra, vẫn có những cái mà lửa không thể thiêu rụi được, đó là Trái Tim của đấu tranh, tức là Ý Chí Đấu Tranh thì không có ngọn lửa nào thiêu rụi được cả ! Xin được mượn 2 câu thơ sau đây trong bài thơ ca ngợi Hoà thượng Thích Quảng Đức để kết thúc cho bài phiếm luận nầy :

                          Thân Tứ Đại trả về Tứ Đại,
                          Tim của ngài tồn tại thế gian !

       Lửa là Hỏa và Hỏa là Lửa. Lửa thiêu rụi tất cả, nhưng không thể thiêu rụi được Tinh thần đoàn kết và ý chí đấu tranh !

Đỗ Chiêu Đức